De mossenwereld speelt zich vooral op kleine schaal af. Elke boomtak, schuurdak of lekkende regenpijp is wel bevolkt door deze kleine plantjes. Meestal blijft het bij zulke lokale milieus. Maar soms zie je dat deze mossen zo dominant zijn dat ze het landschap helpen bepalen, zoals een eik dat doet bij het vormen van bos en heidestruiken bij het ontstaan van heide.
Transformatie
In de duinen kan je een mos aantreffen dat echt aspectbepalend is voor het landschap. Dichtbij open zand kan je in de zomer flinke bruine velden vinden bestaande uit dode plantenresten, althans daar lijkt het op. Eigenlijk zijn het talloze kleine verdroogde stengeltjes van een soort mos die geduldig de natte winterperiode afwachten. Wanneer de regen valt, transformeert deze bruine laag tot een groene mat. Deze bestaat uit allerlei rozetjes die wel wat lijken op een ster, duinsterretjes dus. Het duinsterretje (Syntrichia ruralis) is een echte pionier die op kaal zand kan groeien. Door deze eigenschap zorgt deze soort als een van de eerste voor de vastlegging van stuivend zand waardoor andere plantensoorten zich kunnen vestigen. Deze opeenvolging van soortengemeenschappen wordt successie genoemd, en duinsterretje vervult daarbij een belangrijke rol in de duinen.
Droogteresistent
Op zand leven vereist resistentie tegen droogte. Water zakt snel door zand heen waardoor mossen als duinsterretje er klaar voor moeten zijn om langere perioden zonder vocht te overleven. De blaadjes van het duinsterretje krullen bij het opdrogen als een spiraal samen. Aan de top van de bladeren zit een lange glashaar. In deze droge staat zorgen al deze haren samen door middel van reflectie voor wat bescherming tegen de meest schadelijke straling van de zon. Hoewel veel mossen perioden van droogte kunnen overleven, is duinsterretje hier het beste in. De soort houdt zelfs het record voor het overleven van de langste periode van droogte. In een labexperiment konden delen van gedroogde duinsterretjes na twintig jaar droogte weer tot leven komen. Het is dus een zeer weerbare soort.
Variatie
Duinsterretje is erg variabel. Zo wordt de grote variant met diep ingebogen blaadjes aangeduid als groot duinsterretje (S. ruralis. var. arenicola) en kleinere varianten met bredere afgeronde blaadjes als klein duinsterretje (var. calcicola). Behalve deze twee vormen, zijn er nog meer vormen bekend. Veel van deze varianten lijken erg veel op elkaar en betreffen mogelijk meerdere soorten. Om verwarring te voorkomen wordt het geheel aangeduid als het duinsterretje-cluster.
Niet alleen in de duinen
Door het herfstweer zijn de meeste duinsterretjes na de droge zomerperiode weer tot leven gekomen en zijn ze niet moeilijk te vinden. In Nederland is de soort heel algemeen in de duinen op kalkrijk zand. Op kalkhoudende grond in het binnenland komt het duinsterretje ook voor, bijvoorbeeld langs fietspaadjes en op andere substraten, zelfs op boomvoeten. Kijk zelf maar eens of je deze mooie soort kan vinden. Met een loepje erbij lijken deze mossen zonder veel fantasie werkelijk te schijnen als een ster.
Meer informatie
- Wil je meer weten over mossen en welke soorten er nog meer te vinden zijn? Kijk dan eens op de website van de BLWG en op Verspreidingsatlas mossen. Eigen waarnemingen kan je doorgeven via Waarneming.nl.
| Iedere week staat een plant, dier of schimmel centraal in De week van … Het is een initiatief van SoortenNL, hét kennisnetwerk voor wilde planten en dieren van Nederland. Een netwerk van organisaties die toegepast onderzoek doen en natuurgegevens verzamelen met hulp van duizenden vrijwilligers voor de bescherming van soorten en hun leefgebieden. Met die gegevens ontwikkelen we kennis over de staat van de natuur en verbeteren we beheer, beleid en betrokkenheid. |
Tekst: Harold Timans, BLWG en SoortenNL
Foto's: Lukas Verboom; Marc de Winkel; Tom Schrier