Hoe slim is jouw tuin? Doe mee met Pientere Tuinen en onderzoek je eigen tuinbodem

Het klimaat op aarde verandert. Steeds vaker zien we de gevolgen daarvan. Denk aan de overstromingen in Limburg, natuurbranden en hittegolven. Als je de gevolgen wilt verminderen, denk je misschien niet zo snel aan de bodem. Zonwering, warmtepompen of groen en zwemplekken in de buurt helpen ons om te gaan met de gevolgen van klimaatverandering. Maar ook onze bodem kan helpen.

In een gezonde tuinbodem groeien planten beter en groen verkoelt bij hitte. Ook kan een natuurlijke tuinbodem aardig wat water opvangen bij extreme regenbuien. En een stadspark is mooi, maar alle tuinen in Nederland bij elkaar opgeteld beslaan óók een groot oppervlak. Hoe minder versteend dit oppervlak is, hoe meer water dit oppervlak kan bergen. En hoe groter de verkoelende werking. Niet voor niets pleit Stichting Steenbreek al jaren voor minder tegels in tuinen.

Maar hoe zorg je voor gezonde tuinbodems die de gevolgen van klimaatverandering daar waar het kan, kunnen opvangen? Dan moet je weten wat wel en niet werkt. We hebben in Nederland aardig wat kennis verzameld over de kwaliteit van de natuur in natuurgebieden. Maar hoe het met de kwaliteit van tuinen van mensen is gesteld, is nog een blinde vlek. Waarom is jouw tuin misschien droger dan die van je buren? Dat kan door allerlei factoren komen.

Gluren bij de buren: Curieuze Neuzen

Het Vlaamse project Curieuze Neuzen verzamelde in 2021 en 2022 op grote schaal data in Belgische tuinen. Er werden vijfduizend sensoren verspreid over heel Vlaanderen om de bodemtemperatuur en de bodemvochtigheid in Vlaamse tuinen te meten. Zo wilden de onderzoekers inzicht krijgen hoe de tuinbodems in Vlaanderen reageren op de gevolgen van klimaatverandering. Denk aan hitte, droogte en heftige regenbuien. Door duizenden enthousiaste burgerwetenschappers in te schakelen, ontstond er een enorme dataset. Een van de uitkomsten was dat zo min mogelijk maaien goed is voor je tuin. Langer gras of andere vegetatie zorgt namelijk voor verkoeling, en voor bescherming tegen uitdroging. Een lui maaibeleid levert dus wat op!

Pientere Tuinen: grootste participatieproject van Nederland

Mooi voor Vlaanderen, maar hoe staat het met de Nederlandse tuinbodems? Dat gaan zeven partijen, waaronder RIVM, Stichting Steenbreek en NL Greenlabel, onderzoeken in het project Pientere Tuinen. Zo willen zij meer inzicht krijgen in de factoren die bepalend zijn om tuinen klimaatbestendiger te maken, om zo gerichter tuintips en voorlichting op maat te geven voor een groene tuin.

Pientere Tuinen ging op donderdag 6 april tijdens de Week van de Groene Tuin officieel van start. Deze maand beginnen zo’n duizend tuineigenaren met meten. Dit enorme aantal maakt Pientere Tuinen het grootste participatieproject in Nederland. Het is de bedoeling dat uiteindelijk zo’n vijfduizend deelnemers meedoen aan het drie jaar durende meetproject. Gemeenten, provincies, corporaties en bedrijven kunnen zich aanmelden voor Pientere Tuinen. Zij kopen dan een bepaalde hoeveelheid bodemsensoren in. Die verdelen zij over de mensen die zich aanmelden.

Welke tuinen scoren én voelen goed?

Het RIVM gaat de door de bodemsensoren verzamelde data analyseren. Zo hopen de onderzoekers erachter te komen welke tuinen beter tegen hitte en extreme regenval kunnen. Of juist perioden van droogte beter kunnen doorstaan. Wat maakt dat een tuin klimaatadaptief is of juist niet? Het RIVM kijkt ook of het mogelijk is om de bodemdata van de sensoren te koppelen aan andere milieudata. Zoals de nationale meetnetten van het RIVM voor luchtkwaliteit en weersomstandigheden. Zo ontstaat er een completer beeld wat wel en niet werkt voor een groene leefomgeving.

Parallel hieraan gaat Hogeschool Van Hall Larenstein onderzoek doen naar gedragseffecten. Onderzoekers volgen gedurende drie jaar tuinbezitters in onder andere twee woonwijken in Almere: Danswijk en Steenwijk. Later in het onderzoek wordt er nog een wijk toegevoegd waar groot onderhoud gaat plaatsvinden. Het onderzoek bestaat onder andere uit interviews en vragenlijsten. Hoe beleven en gebruiken mensen hun tuin? Wat is hun motivatie als zij hun tuin gaan vergroenen? En waarom vinden sommige mensen vergroenen belangrijk en anderen niet? Zo willen de onderzoekers inzicht krijgen in wat nodig is om het bewustzijn bij mensen te vergroten om te vergroenen, en of de bodemsensor daar iets aan bijdraagt.

Alvast enkele bodemtips!

Bij het subthema Gezonde bodem en schoon water op de Atlas Leefomgeving kun je lezen waarom een gezonde bodem de basis is voor een gezonde tuin en vind je interessante feiten en inspiratie. Weet je op welke bodemsoort je huis staat? Zo niet, bekijk de kaart Bodemkaart in Nederland. Want sommige tuinplanten doen het goed op zandgronden en andere planten weer goed op kleigronden. Zo warmt zandgrond bijvoorbeeld snel op en biedt voldoende zuurstof. Het nadeel is dat zandgrond ook snel uitdroogt, omdat het water makkelijk wegloopt langs de grove korrels. Lavendel is goed op deze omstandigheden aangepast, en groeit dus goed op zandgrond. Kleigrond heeft een fijnere structuur en houdt daarmee het water beter vast. Tegelijkertijd blijft bij regenval het water vaak weer staan. Aardappels en de zonnehoed zijn voorbeelden van planten die hier goed mee omgaan. Hortensia en rododendron groeien goed op de zure veengronden.

Wat krioelt er in jouw tuinbodem?

Wist je dat jouw tuinbodem een leefomgeving biedt voor een hoop organismen: van bacteriën tot regenwormen? Zo zijn regenwormen uitstekende bodemwoelers. Ze verhogen het gehalte aan organische stof in de grond, verbeteren de bodemvruchtbaarheid en versterken het vochtregulerend vermogen van de bodem. Regenwormen komen van nature het meest voor in klei- en veenbodems. Daar zitten per vierkante meter wel zo’n 241 tot 540 wormen. Wil je weten hoeveel regenwormen er bij jou in de buurt ongeveer in de bodem zitten? Bekijk dan de kaart Regenwormen in Nederland op Atlas Natuurlijk Kapitaal. Meer informatie over het bodemleven kun je vinden op deze pagina van het project Onder het Maaiveld van Stichting Steenbreek.

Krijg inzicht in jouw tuinbodem!

Ben jij benieuwd hoe jouw tuinbodem scoort? Doe dan mee met Pientere Tuinen. Iedereen met een tuin mee kan doen, zolang jouw gemeente, provincie, of werkgever is aangesloten bij het project. Het maakt niet uit wat voor tuin je hebt. De eerste aanmeldingen laten een divers aanbod van tuinen zien: van verhard tot groen en van postzegeltuintjes tot grote lappen grond.

Waarom je mee moet doen? Je helpt niet alleen de wetenschap een stapje verder en brengt een gezondere leefomgeving dichterbij, maar je krijgt ook interessante inzichten over jouw tuin(bodem). Als je meedoet, krijg je een bodemsensor (zie het plaatje) en een informatiepakket. Je hoeft verder niets te doen, behalve de sensor in je tuin te zetten. Alle datagegevens die de sensor verzamelt, kun je op je jouw persoonlijke pagina op Mijn Pientere Tuin inzien. Er worden geen persoonlijke gegevens verzameld.

Schiet de bodemtemperatuur in jouw tuin op een warme dag in een vergelijkbaar tempo omhoog als de door het KNMI gemeten temperatuur? Of warmt jouw bodem misschien wel sneller of langzamer op? En hoe staat het met het bodemvocht in jouw tuinbodem? Loopt het water na een fikse bui snel de grond in? Of laat de bodem maar weinig water door? Zo weet je na afloop van het onderzoek of jouw tuin op een warme dag een plek voor verkoeling biedt. Maar ook hoe goed jouw tuinbodem bestand is tegen regen of juist droogte.

Ook krijg je als deelnemer op je persoonlijke pagina tips over welke planten het beste groeien op verschillende ondergronden en hoe je je tuin zo duurzaam mogelijk verzorgt. En je kunt meedoen aan interessante workshops. Zo kun je met een hovenier of tuinarchitect aan de slag gaan om jouw eigen klimaatadaptieve tuin te ontwerpen. Speciaal aangepast aan de omstandigheden in jouw tuin, zoals de hoeveelheid zon en schaduw en het bodemtype.

“Kijk op de website of jouw gemeente of organisatie al meedoet. Staat jouw gemeente, provincie of organisatie er niet bij, maar wil jij wel mee doen? Laat het ze weten en misschien staat jouw gemeente, provincie of organisatie straks ook bij de deelnemende partners.

Oproep voor provincies, gemeenten en organisaties

Pientere Tuinen wil uiteindelijk bereiken dat zo’n vijfduizend tuineigenaren mee doen aan het driejarige meettraject. Daarom roept zij provincies, gemeenten en organisaties om zich aan te melden bij Pientere Tuinen. Je maakt dan deel uit van het grootste participatieproject van Nederland. En ook help je het versterken van de groene en gezonde leefomgeving, blijf je op de hoogte van de resultaten van de hierboven beschreven onderzoeken en kun je met partners kennis en ervaringen delen. Onder andere de provincie Utrecht, woningcoöperatie Ymere, de gemeentes Den Haag, Almere en ’s Hertogenbosch en de Rabobank doen al mee. Jouw gemeente, provincie of organisatie straks ook?

Partners van Pientere Tuinen

In Pientere Tuinen werken WeCity, Future City Foundation, Stichting Steenbreek, Sensoterra, NL Greenlabel, Hogeschool Van Hall Larenstein en RIVM samen.

Meer lezen?

• Pientere Tuinen
• Doe mee aan het NK Tegelwippen 2023 of win de Steenbreektrofee | Stichting Steenbreek
• Bodem dooie boel? Schijn bedriegt! | Atlas Leefomgeving
• Onder het maaiveld | Stichting Steenbreek 
• Geen tuin? Ook op het balkon kun je aan de slag. Lees de blog Moestuinieren op je balkon | Atlas Leefomgeving

Tekst: Amber Woutersen, RIVM
Afbeeldingen: RIVM; Pixabay; Pientere Tuinen
Kaarten: Atlas Leefomgeving; Atlas Natuurlijk Kapitaal