Waarom is het nodig zoveel fijnsparren te kappen?

Wat is er toch aan de hand met de fijnsparren? “Halverwege de vorige eeuw zijn er veel fijnsparren geplant in Nederland”, zegt Martijn. “Voornamelijk voor de houtproductie. Fijnsparren leveren vurenhout, een veelgebruikte houtsoort. En het is ook onze bekendste kerstboom. De fijnspar is hier geen inheemse soort, hij gedijt het beste in Scandinavië en in hoger gelegen gebieden in Centraal-Europa. In de tweede helft van de vorige eeuw was het in Nederland vochtig genoeg, waardoor de fijnspar ook hier goed groeide. Maar fijnsparren kunnen niet goed tegen droogte. De droogte van de laatste jaren heeft ze erg kwetsbaar gemaakt. Dat geldt trouwens niet alleen voor de fijnspar, ook voor de sitkaspar en de omorika-spar.”

Letterzetter

Toch is het niet de droogte die de sparren de das omdoet. “Nee, dat is de letterzetter. Een kevertje dat onder de bast van de spar leeft. Hij graaft kleine gangen onder de schors en legt daar ook eitjes. Als de letterzetters rondom de stam de schors te veel hebben aangetast, zijn de sapstromen onderbroken en gaat de spar dood. Gewoonlijk kunnen de meeste sparren zich prima verdedigen tegen de letterzetter, door voldoende hars aan te maken. Maar door de droogte zijn de sparren daar te zwak voor. Indirect speelt de droogte dus wel een grote rol. Ook een groot probleem is dat de meeste sparrenbossen destijds als monocultuur zijn aangeplant. Dit soort bossen van één soort zijn extra kwetsbaar voor ziekten en plagen.”

2.500 hectare

Op dit moment beslaat het totale Nederlands oppervlakte van fijnsparren nog bijna 10.000 hectare, dat is zo’n 2,7 procent van het totale bosoppervlak. In 2014 namen ze 3,3 procent van het bosoppervlak in met zo’n 12.800 hectare. Staatsbosbeheer beheert momenteel 5.000 hectare sparrenbos. Martijn: “Vorig jaar hebben we in kaart gebracht hoeveel sparren dood of verzwakt zijn, of op termijn het risico lopen om aangetast te worden door de letterzetter. Dat gaat om ongeveer 2.500 hectare. De komende tien jaar gaan we die stukken bos omvormen tot vitale bossen, waarbij we een deel van de sparren verwijderden en vervangen door toekomstbestendige soorten. Dat kost veel geld. Een deel financieren we met de verkoop van het hout van de sparren. Dit investeren we dus weer in het bos. Daarnaast leggen we zelf nog een substantieel bedrag bij.”

Maatwerk

Dat betekent zeker niet dat er 2.500 hectare bos in één keer kaal wordt. In de eerste plaats wordt de aanpak van de sparrenbossen over tien jaar verspreid en daarnaast gebeurt dat op iedere plek in andere hoeveelheden en oppervlakten. “Dat is echt maatwerk,” zegt Martijn. “We willen zo veel mogelijk bosklimaat behouden. Op sommige plekken, waar veel zieke of dode sparren staan, moeten we wel tot maximaal een halve hectare in één keer bomen verwijderen. Daar worden nieuwe bomen teruggeplant. Ook kijken we welke bomen zich van nature uitzaaien op deze plekken. Het duurt een tijd voordat dat weer als een bos oogt.”

“Op andere plekken is het voldoende ieder jaar kleine groepen sparren te verwijderen en het bos te verjongen door aanplant van nieuwe bomen of natuurlijk uitgezaaide jonge bomen. Hier komen niet van die grote kale plekken en ontstaat gevarieerder bos dat toekomstbestendiger is. Op plekken waar de sparren nog zeer vitaal zijn, planten we in eerste instantie vooral boomsoorten bij, om alvast een volgende bosgeneratie te introduceren.”

Revitaliseren

Op de plek waar de sparren verdwijnen, worden nieuwe bomen geplant. En dat zijn geen fijnsparren. “We maken van de gelegenheid gebruik om het bos te revitaliseren”, vertelt Martijn. “We planten tegenwoordig sowieso niet meer veel dezelfde bomen bij elkaar. Dat maakt het bos namelijk extra gevoelig voor ziektes en plagen. Verschillende bomen door elkaar dus. Dat zijn inheemse loofbomen zoals eik, berk, beuk, esdoorn, haagbeuk, linde en wilg, maar ook naaldboomsoorten als grove den, douglas of lariks."

"Natuurlijk zullen er ook weer fijnsparren groeien," zegt Martijn. "Vanwege het zaad dat al in de bodem zit. En dat is prima. Sparren en andere naaldbomen leveren immers waardevol hout op, maar dragen ook bij aan de biodiversiteit omdat ze interessant zijn voor vogels of paddenstoelen.” Zo ontstaat een gevarieerd bos: goed voor de bodem en de biodiversiteit en beter opgewassen tegen klimaatverandering.

Tekst en foto's: Staatsbosbeheer