Voor grenzeloze bodem is grenzeloos beleid nodig

Doel van de EU is dat in 2050 de bodem overal in Europa gezond is. Later dit jaar wordt daarom de European Soil Health Law uitgerold. Het moet een bindende wet worden, met als uitgangspunt dat een gezonde bodem een verscheidenheid aan functies kan vervullen. Denk bijvoorbeeld aan bescherming tegen ziektes, of klimaatverandering helpen tegengaan.

In het verleden ging het vooral om bodemkwaliteit: het vermogen van de bodem om voedsel te produceren. Daarvoor was het voldoende om naar de chemische en fysische toestand van de bodem te kijken. Maar voor een gezonde bodem, die tal van andere ecosysteemdiensten levert naast voedselproductie, telt ook biologisch gezien de juiste samenstelling.

Goede indicatoren

Zo'n inclusieve kijk ontbrak tot nu toe, en dat betekent al gelijk een grote uitdaging voor de nieuwe wet, schrijven NIOO-bodemexpert Wim van der Putten en zijn collega's in hun 'Policy Forum'-artikel in Science. Want in een handjevol bodem zitten al zo ontzettend veel organismen, dat elk stuk land uitgebreid laten analyseren veel te duur zou worden voor landeigenaren.

"Wat we nodig hebben", zegt Van der Putten, "zijn effectieve en betaalbare indicatoren waaraan je de gezondheid van de bodem kunt afmeten." De EU wil gratis doe-het-zelf tests aanbieden, en dat is een goede eerste stap volgens de schrijvers van het artikel. Maar de bodem is zo complex dat er niet één maat is waarmee alle functies vertegenwoordigd kunnen worden. Daardoor is het nut van zulke eenvoudige tests in veel gevallen beperkt.

Ook is het lastig om natuurlijke bodems te vinden die als referentiepunt kunnen dienen. Voor grasland en bossen kan dat wel enigszins, maar voor akkers en stedelijke omgevingen bestaat nog geen gouden standaard. Van veel soorten bodembewoners is bovendien het bestaan nog niet bekend. Voor micro-organismen is het zelfs lastig om duidelijke soorten te onderscheiden. Daardoor is het ook moeilijk vast te stellen op welke plekken een soort precies voorkomt, en of die soort bedreigd wordt, waardoor er nog geen 'rode lijst' is van bedreigde bodemorganismen.

Geen grenzen

Een uitdaging van een heel ander soort is volgens de wetenschappers de noodzaak om bij maatregelen op een globale schaal te denken. "Beleid", schrijven ze in het artikel, "moet niet alleen gericht zijn op één land of een unie van landen, maar moet er ook voor zorgen dat landen geen negatieve impact hebben op elkaars bodemgezondheid."

Bodemgezondheid stopt niet bij de grens. Zo is intensieve landbouw in geïndustrialiseerde landen afhankelijk van veevoer dat elders geproduceerd wordt. Het resultaat is dat op beide plekken de bodemgezondheid - en de natuur in het algemeen - beschadigd wordt. Betere regels binnen Europa kunnen de situatie elders zelfs verergeren. Door minder intensieve landbouw in de EU zou de capaciteit bijvoorbeeld verlegd kunnen worden naar Zuid-Amerika of Azië. "De Europese wet moet dus ook andere landen en regio's ertoe aanzetten om hun eigen bodem te beschermen", benadrukt Van der Putten.

Positieve ontwikkelingen

Deze uitdagingen betekenen niet dat de European Soil Health Law nu al gedoemd is te mislukken. Om de wet te laten slagen is bewustwording - 'soil literacy' - volgens de wetenschappers van groot belang. Er zijn de laatste jaren veel ontwikkelingen op dit gebied. Door de Global Soil Biodiversity Atlas is bodembiodiversiteit bij een breder publiek voor het voetlicht gebracht. En de Bodemdierendagen van het NIOO en de WUR, met partners binnen het ‘Onder het Maaiveld’ project, zijn een voorbeeld van een succesvol citizen science project in Nederland.

Een andere hoopvol teken is volgens Van der Putten de adoptie van het Actieplan 2020-2030 (116 kB) van het International Initiative for the Conservation and Sustainable Use of Soil Biodiversity op COP15 in Montreal. En nieuwe technieken zoals metagenomics en kunstmatige intelligentie kunnen helpen bij het in kaart brengen van het functionele potentieel van verschillende microbiële gemeenschappen. Van der Putten: "Gezien de huidige interesse in bodemgezondheid en de rol van het bodemleven in een duurzame samenleving, moet het mogelijk zijn om van de nieuwe wet een succes te maken. In Nederland kan meer aandacht voor bodemgezondheid ook helpen om de waterkwaliteit te bevorderen. Daardoor kunnen deze twee Europese beleidsvelden elkaar versterken, in plaats van een dubbele last op te leveren. Uiteindelijk hebben we allemaal belang bij een gezonde leefomgeving."

Meer informatie

• Het 'Policy Forum'-artikel in Science: Soil biodiversity needs policy without borders. Geschreven door Wim H. van der Putten, Richard D. Bardgett, Monica Farfan, Luca Montanarella, Johan Six en Diana H. Wall

Tekst: NIOO-KNAW
Foto's: Wim van der Putten, NIOO-KNAW