Rewilding: vertrouwen in natuur geeft hoop op natuurherstel

Rewilding betekent letterlijk: ‘opnieuw wild maken’. Ongerepte wildernis zonder menselijke invloeden bestaat niet meer. En dat heeft gevolgen voor ons klimaat, voor de biodiversiteit en voor onze flora en fauna. Kunnen we grote crises oplossen door de natuur meer ruimte te geven? Hoe kan rewilding bijdragen aan het aanpakken van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies? Liesbeth Bakker onderzoekt dit in haar rol als buitengewoon hoogleraar Rewilding Ecology. Haar leerstoel wordt mede mogelijk gemaakt door het NIOO-KNAW en Rewilding Europe, een organisatie die verspreid door Europa negen gebieden van meer dan 100.000 hectare beheert om rewilding in de praktijk te brengen.

Meer ruimte geven aan natuurlijke processen

Rewilding ecologie, wat is dat eigenlijk precies? Liesbeth Bakker: “Ik omschrijf het altijd als meer ruimte geven aan natuurlijke processen.” Dat begint al met iets kleins. Als je een tegel uit de tuin licht en kijkt welke planten er opkomen, heb je al een micro-rewilding project.

Rewilding kijkt naar de toekomst en legt de focus op wat er wel kan. Dus niet wachten tot bestaande natuur achteruitgaat, maar iets doen. Als voorbeeld noemt Bakker het project Ruimte voor de rivier. In dit project is meer ruimte voor de rivier gemaakt. Dijken worden bijvoorbeeld niet verhoogd, maar landinwaarts verlegd. Hierdoor worden de uiterwaarden breder en krijgt de rivier meer ruimte. Er is zo ook meer ruimte om hoogwater op te vangen. Dit verkleint de kans op overstromingen. Zo kan rewilding bijdragen aan het verminderen van de gevolgen van klimaatverandering. “Dit soort initiatieven passen heel goed in de denktrant van rewilding. Maar ook water als klimaatbuffers natuurlijk. Hoe houd je water vast in tijden van droogte?” 

Wilde kat en grote grazers

Dieren terug laten keren in de natuur is een ander een voorbeeld van zo’n natuurlijk proces. Dat Nederland te klein en te dichtbevolkt zou zijn voor wilde dieren, klopt volgens Bakker niet. “Je ziet het nu met de wilde kat in Zuid-Limburg. Daar is gewoon ruimte voor. De dieren vinden vaak zelf een manier om met ons te leven.” De wilde kat stelt hoge eisen aan zijn leefgebied. De aanwezigheid van wilde katten laat zien dat een gebied ecologisch functioneert. Er is voedsel, schuilgelegenheid, natuur, ruimte, rust en wildheid. En als een gebied voor de wilde kat goed genoeg is, dan ook voor heel veel andere soorten.

Grote grazers ergens introduceren, ja of nee? Voordat de verantwoordelijke personen hier een beslissing over nemen, willen ze eerst weten: wat levert het op? Daarbij komen Liesbeth Bakker en haar onderzoeksteam te hulp. “We zijn op het moment veel aan het meten in allerlei natuurgebieden. Want pas dan kun je onderbouwen welke gevolgen een bepaalde keuze heeft.”

De aanwezigheid van grote grazers kan de kans op bosbrand verminderen. “Grote grazers kunnen alles een beetje kaler grazen, zodat er in het bos minder brandbaar materiaal ligt. Zo kunnen we wilde natuur en brandpreventie mooi combineren.” En dat maakt natuurgebieden ook klimaatbestendiger, want door drogere zomers ontstaan er vaker natuurbranden. 

Zelf aan komen vliegen

Soms zijn bewijzen niet eens meer nodig. Bakker noemt de zeearend als voorbeeld. Er was volop overleg: zullen we deze vogel wel of niet herintroduceren? “Terwijl de discussie bezig was, kwamen ze zelf al aanvliegen om te gaan broeden in de Oostvaardersplassen.”

Recreëren kan zeker nog in de rewilding wereld, vindt Bakker. “Mensen zijn kuddedieren, dus meestal blijven ze wel op de paden. Rewilding gaat ook over het vertrouwen dat de natuur voor zichzelf kan zorgen. Natuurlijk kun je wel bepaalde maatregelen nemen als ergens te veel mensen komen of ze broedende vogels verstoren. Je wilt dieren soms wel beschermen tegen de mens. Maar het is belangrijk dat we echt de kans krijgen om te genieten van de natuur en de dieren die er voorkomen.”

Natuurherstel op Marker Wadden

Ruimte geven aan natuurlijke processen betekent soms een compleet nieuw ecosysteem. Een mooi voorbeeld daarvan zijn de natuureilanden Marker Wadden. Deze vijf eilanden zijn in de periode 2016 tot 2021 aangelegd in het Markermeer.

Door de basaltdijken langs het Markermeer, nodig voor de waterveiligheid, waren de geleidelijke land-waterovergangen verdwenen. Dit betekende dat de variatie in planten en dieren was afgenomen. Met de aanleg van de eilanden zijn er meer land-waterovergangen en variatie in waterdiepten, met ondiep water en dieper water. Die ondieptes en natte oeverzones zijn belangrijk voor vogel- en vissoorten. De ondieptes tussen de eilanden leveren bijvoorbeeld veel moerasplanten. Zo ontstond er een goed paaigebied voor diverse vissoorten. 

Broedende lachstern en een paartje ijseenden

Tegen alle verwachtingen in kwamen er ook nieuwe soorten, vertelt Bakker enthousiast. Zoals een broedende lachstern in 2020, een soort die in 1958 voor het laatst kuikens grootbracht in Nederland. En een paartje ijseenden. “Dat is helemaal bijzonder. Want de naam zegt het al: deze eend gaat normaal gesproken naar het noorden om te broeden. Maar de ijseend bleef op de Marker Wadden.”

“Je ziet dus vaak verrassingen als je de natuur z’n gang laat gaan,” zegt Liesbeth Bakker. “Rewilding is echt veelbelovend. We moeten niet de natuur van het verleden terug willen, maar vooral vooruitkijken. En ruimte voor de natuur maken!” 

Meer informatie

• The Ecology of Rewilding Inaugerale rede van Liesbeth Bakker als buitengewoon hoogleraar Rewilding Ecology
• Rewilding Europe
• Rewilding in je eigen tuin? Lees het Nature Today-artikel Een vierkante meter wildernis bij je thuis: doe mee met ‘De Wilde Tuin’
• Bijna alles kan wilder: eerste Nederlandse rewilding-boek verschenen | Nature Today. Zie ook: Rewilding in Nederland
• Rewilding de Veluwe | Nature Today
• Grootschalig natuurherstel oplossing voor klimaat- en biodiversiteitscrisis | Nature Today
• Rewilden: zo zoek je je wilde kant in jezelf en de natuur op - Alice goes Wild

Tekst: Mirjam Kroeze, Atlas Leefomgeving 
Beeld: Yves Adams; Hans Dekker, Saxifraga; Perro de Jong, NIOO-KNAW; Bart Vastenhouw, Saxifraga
Kaart: Atlas in het Holoceen