De Whole-Earth en Half-Earth toekomst van Borneose orang-oetans

Het goede nieuws is dat de onderzoekers voorspellen dat als het doden van orang-oetans en het verlies van habitats een halt wordt toegeroepen, de orang-oetanpopulaties zouden kunnen herstellen en tegen 2122 148 procent van hun huidige omvang zouden kunnen bereiken. Er is dus hoop.

Sinds de moderne mens zo'n 80.000 jaar geleden het orang-oetangebied op het Aziatische vasteland betrad, is de soort vervolgd. Beginnend met pijl en boog, toen blaaspijpen en uiteindelijk jachtgeweren, hebben mensen op orang-oetans gejaagd. Het niet-duurzame doden speelde een belangrijke rol bij het uitsterven van de orang-oetan in Zuid-China, Thailand, Vietnam, Cambodja, het Maleisisch schiereiland, het eiland Java en ook verschillende delen van Borneo en Sumatra waar de soort niet voorkomt. Mensen begonnen ook het bos van de orang-oetan te veranderen in landbouw en plantages, die de apen geen van beide een goede habitat bieden. Orang-oetans die hun bos verloren stierven of een handvol werd verplaatst. In Indonesië en Maleisië neemt de ontbossing af, evenals de uitbreiding van palmolie en andere gewassen. Hoe moet het nu verder met het behoud van de orang-oetan? Wat zijn de beste strategieën? Deze vraag probeerden de onderzoekers te beantwoorden door verschillende scenario's te bekijken.

Huidig beheer

Bij het huidige beheer kan de orang-oetanpopulatie tegen 2032 met ongeveer 27 procent zijn afgenomen. Die afname zou bovenop de circa 100.000 orang-oetans komen die tussen 1999 en 2015 van Borneo verloren zijn gegaan.

‘Half-Earth’

De wetenschappers maakten ook een schatting van de waarschijnlijke gevolgen van de uitvoering van twee mondiale voorstellen voor natuurbehoud in het algemeen: 'Half-Earth' en 'Whole-Earth' (zie tekst in kader). Het Half-Earth principe was een idee van wijlen E.O. Wilson, die van mening was dat de helft van het aardoppervlak als wilde natuur zou moeten worden beschermd als de mensheid verdere verliezen aan biodiversiteit wil voorkomen. De onderzoekers hebben dit theoretische voorstel getest door de gevolgen af te wegen van een permanente bescherming van ten minste de helft van de bossen van Borneo in het Indonesische Kalimantan en het Maleisische Sabah. Half-Earth zou relatief gemakkelijk te realiseren zijn en zou volgens de voorspellingen de afname van de orang-oetanpopulatie tegen 2032 met minstens de helft verminderen in vergelijking met het huidige beheer. Volgens de onderzoekers is de Half-Earth bij effectieve uitvoering de beste strategie voor de bescherming van de orang-oetan op Borneo, hoewel er dan nog steeds enkele orang-oetans verloren gaan.

‘Whole-Earth’

Verder is ook Whole-Earth getest, een tegenvoorstel tegen Half-Earth dat oproept tot een grondige herziening van de huidige politieke en economische systemen, en rechtvaardigere instandhoudingsstrategieën gebaseerd op de rechten van lokale gemeenschappen om bossen te beheren. De wetenschappers voorspellen dat een snelle implementatie van Whole-Earth op Borneo zou leiden tot het grootste verlies aan orang-oetans: 56 procent afname van de populatie in de komende tien jaar. De fundamentele veranderingen die volgens Whole-Earth nodig zijn, zouden namelijk veel meer dan tien jaar in beslag nemen en in de tussentijd een machtsvacuüm kunnen achterlaten.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Orang-oetanherstel volgens Whole-Earth- en Half-Earth-principe (Bron: Wageningen Environmental Research)

Helft van landoppervlak beschermd

Interessant is dat uit de analyse bleek dat zowel de Indonesische als de Maleisische regering min of meer de doelstelling hadden bereikt om de helft van de landmassa in respectievelijk Kalimantan en Sabah wettelijk als beschermd gebied aan te wijzen. Met 67,1 procent van het landoppervlak van Kalimantan aangewezen als staatsbos, overtreft Indonesië reeds de doelstelling van de halve aarde, namelijk 50 procent vastleggen, indien de Indonesische regering zich inderdaad zou verbinden aan het behoud van deze gebieden als permanent beboste gebieden en de handhaving van het landbeschermingsbeleid. Ook het Maleisische Sabah heeft de Half-Earth-doelstelling overstegen: 65 procent van de staat is nog steeds bebost.

Dit is echter allemaal op papier. Er zijn veel effectieve investeringen en beheer nodig om ervoor te zorgen dat deze orang-oetanhabitats inderdaad permanent bebost blijven, en dat de andere belangrijke bedreiging – niet-duurzaam doden – effectief wordt aangepakt. Om het doden te voorkomen is effectieve betrokkenheid bij de plattelandsgemeenschappen op Borneo nodig, en dit is waar elementen van de Whole-Earth benadering nuttig zijn. De wetenschappers waren het er in grote lijnen over eens dat een veel gevoeliger en rechtvaardiger betrokkenheid bij deze gemeenschappen een van de belangrijkste voorwaarden is om het vreedzaam samenleven van mensen en orang-oetans te bevorderen.

Combinatie van Whole-Earth en Half-Earth

Concluderend steunen de onderzoekers de implementatie van de Half-Earth-benadering in het komende decennium, terwijl ze voorzichtig belangrijke elementen van rechtvaardigheid en sociale verandering uit de Whole-Earth-benadering introduceren die zich over een langere periode afspelen. Daarom moedigen de auteurs zowel de Indonesische als de Maleisische regering aan om voort te bouwen op hun toezeggingen om ten minste de helft van het landoppervlak van hun landen te reserveren voor natuurbehoud en tegelijkertijd het beleid te handhaven dat ervoor moet zorgen dat de bossen behouden blijven en het doden van orang-oetans een halt wordt toegeroepen. Zij roepen alle anderen op om ook een tandje bij te zetten. NGO's en orang-oetanreservaten moeten manieren vinden om mensen en orang-oetans aan te moedigen naast elkaar te leven, in plaats van orang-oetans weg te halen van mensen, zoals nu vaak gebeurt.

Donateurs voor natuurbehoud moeten hun financiering richten op strategieën die het beste werken om wilde orang-oetanpopulaties te beschermen. Gemeenschappen moeten meer macht krijgen, maar ook de verantwoordelijkheid voor het samenleven met orang-oetans. En bedrijven – houtkap, mijnbouw of plantages – moeten erkenning krijgen voor hun rol bij het waarborgen dat de beschermde orang-oetan kan overleven en gedijen op het land dat zij beheren.

Het is geen gemakkelijke weg, maar er bestaan oplossingen die het voortbestaan op lange termijn en zelfs het herstel van de populatie van de Aziatische rode aap kunnen garanderen.

Tekst en film: Wageningen University & Research
Foto: Nardiyono