Hoe leeft de otter in de stad? Onderzoek naar Zwolse otters geeft eerste indruk

“Mijn vader had een encounter met een otter, gewoon in Zwolle-Zuid!”

Nadat er vorig jaar vier otters in de stadsgrachten van Zwolle zwommen, kwamen er afgelopen winter verschillende video’s op sociale media voorbij van otters die overdag midden in de woonwijken van Zwolle-Zuid aan het zwemmen en jagen waren. Zo ook een video van de vader van Paul van ‘t Veer die hij op 1 januari 2022 via Twitter deelde. En dat ‘gewoon in Zwolle-Zuid’, op een opvallende plek én op een opvallend tijdstip. ’s Ochtends rond tien uur op een doordeweekse dag is deze otter aan het jagen in een winkelcentrum in Zwolle-Zuid. Een onooglijk watertje, maar wel met veel vis!

Deze meldingen vormden voor CaLutra aanleiding voor een onderzoek naar het gebruik van het stedelijk gebied van Zwolle door de otter. De otter staat bekend als een schuw en voornamelijk nachtactief dier. Wat doet hij dan overdag in de stad? En in hoeverre kan de stad een geschikt habitat vormen voor de otter?

Het onderzoek werd uitgevoerd door Lidewij Disbergen, deeltijdstudent Bos- en Natuurbeheer van Hogeschool van Hall Larenstein, onder begeleiding van Johan Spinder, regio ottercoördinator van CaLutra. Samen met andere Zwolse vrijwilligers zochten ze naar nieuwe ottersporen in de stad. “Ik moest wel even wat overwinnen om in mijn eigen buurt onder bruggetjes te speuren naar spraints, ofwel: op zoek naar otterpoep”, aldus Lidewij. “Maar algauw kreeg ik hier een routine in en vormden de vreemde blikken van voorbijgangers juist aanleiding voor leuke gesprekjes over otters en natuur in de stad.”

Leven en dood

Tijdens de onderzoeksperiode vonden ook enkele heel bijzondere gebeurtenissen plaats. Zo werd op 30 maart 2022 een dode otter aangetroffen in Zwolle-Zuid. Uit sectie bleek dat deze otter waarschijnlijk van ouderdom is gestorven én dat hij één oog miste. Johan: “Het ligt dan wel erg voor de hand om te denken dat het hier om otter éénoog gaat die zo mooi door Jeroen Kloppenburg op de foto werd gezet in het centrum van Zwolle”. Een tweede gebeurtenis haalde ook diverse media. Op 11 juni werd een jonge otter aangetroffen in de jachthaven in het centrum van de stad. Lidewij: “Een schipper zag hem hulpeloos drijven en heeft de dierenambulance ingeschakeld. Bij de dierenarts bleek het om een jonge otter te gaan van 1,5 kilo. Echt een jong dier. Hij is opgevangen bij wildopvang De Fûgelhelling, krijgt de fles en maakt het goed”.

Aan de hand van alle waarnemingen van de afgelopen jaren kon een leefgebiedenkaart worden samengesteld. Ook werd het gedrag van de otter op deze locaties beschreven. Hieruit blijkt dat otters de bebouwde kom van Zwolle gebruiken voor een diversiteit aan levensfuncties: voor communicatie via spraints, om te jagen en te eten, te rusten en zich te verplaatsen, wellicht zelfs van geboorte tot dood. Daarnaast worden stedelijke wateren voor migratie naar andere gebieden gebruikt. Lidewij: “Toen ik de waarnemingen in Overijssel met elkaar ging verbinden werd duidelijk dat Zwolle zich op een soort kruispunt voor ottermigratie bevindt. Belangrijke routes langs de IJssel, de Vecht, het Zwarte Water en de weteringen komen in Zwolle bij elkaar”.

Kansen en knelpunten voor stadse otters

Met behulp van literatuuronderzoek werden habitatseisen van de stadse otter beschreven én vergeleken met de leefgebieden in Zwolle. Lidewij: “De belangrijkste conclusie hieruit is dat de otter ruim voldoende voedsel kan vinden in de stad, zeker in de winterperiode. Daarnaast zijn er vooral in ruige tuinen en bosschages, maar ook onder bruggetjes veel mogelijke rustplekken te vinden voor otters. Knelpunten kunnen echter ontstaan op plekken waar 70-kilometer wegen door ottergebied lopen en daar waar hondenlosloopterreinen langs het water zijn aangelegd. Ook kan op de lange termijn de waterkwaliteit, net als in heel Nederland, een probleem vormen.”

In hoeverre menselijke verstoring een knelpunt vormt, is ook de vraag. “In Zwolle-Zuid leken otters weinig last te hebben van mensen en werden ze in de winterperiode regelmatig overdag waargenomen. In het centrum is de drukte echter veel groter, zeker tijdens evenementen of in de zomermaanden wanneer veel mensen de grachten opzoeken voor een boottochtje of picknick.”

Een belangrijke belemmering van dit onderzoek is het grotendeels verborgen leven van de otter. Het is de vraag of de waarnemingen uit dit onderzoek een volledig beeld geven van het gebruik van de otter van het stedelijk habitat. De voornaamste aanbeveling is dan ook om de komende jaren de monitoringsactiviteiten én het onderzoek naar otters in de stad voort te zetten.

Meer informatie

• Een publieksversie van het rapport is hier te downloaden.

Tekst: Lidewij Disbergen en Johan Spinder, CaLutra, Zoogdiervereniging
Foto's: Dierenambulance Zwolle (leadfoto: jonge otter opgevangen door de Dierenambulance Zwolle); Lidewij Disbergen