Hoop voor haaien en roggen

Wist je dat er zo’n 1200 soorten haaien en roggen bestaan? En dat ze al meer dan 400 miljoen jaar voorkomen op aarde? Ze hebben de dinosauriërs dus overleefd. Ter vergelijking: de eerste walvisachtige verscheen ‘nog’ maar 50 miljoen jaar geleden. Toch hebben we er als mensheid voor gezorgd dat, in slechts een aantal tientallen jaren, 37 procent van alle haaien- en roggensoorten met uitsterven bedreigd wordt. Het tempo waarop dit gaat is angstaanjagend: wereldpopulaties van sommige soorten zijn met meer dan 75 procent gedaald. Sterker nog, waarschijnlijk zijn we drie soorten al voorgoed kwijt: de Javaanse doornrog, de rodezeesidderrog, en de verloren haai.
Deze achteruitgang is het gevolg van overbevissing. Die wordt veroorzaakt door de aanhoudende vraag naar haaien- en roggenproducten - vooral vlees en vinnen - voor consumptie en handel. Dit is geen ver-van-je-bed-show, want de EU is verantwoordelijk voor 22% van wereldhandel in haaienvlees. De komende jaren is het erop of eronder voor haaien en roggen.

Samen de meest bedreigde populaties herstellen

Ik ben dan ook heel trots dat WWF samen met Elasmo Project, de James Cook Universiteit en Wildlife Conservation Society aan het grootste internationale herstelproject voor haaien en roggen is begonnen: het Haaien en Roggen Herstel Initiatief of Shark and Ray Recovery Initiative (SARRI). Dit samenwerkingsverband wil ten minste acht populaties van de meest bedreigde haaien- en roggensoorten herstellen. Dat doen we voor 2030 en in hun eigen leefgebied. Het gaat om de zebrahaai, geschulpte hamerhaai, pelagische voshaai, zaagvissen, wigvissen, reuzegitaarvissen en adelaarsroggen.

Heel veel verschillende haaien en roggen

Haaien en roggen hebben zich enorm goed aangepast aan het leven in zee. Zo kunnen ze leven in de diepzee, maar ook bij koraalriffen en zeegrasbedden, in de open oceaan en sommigen zelfs op de koudste plekken zoals bij Groenland. Ze zijn dan ook heel verschillend in hoe ze er uitzien. De kleinste haai, de dwerglantaarnhaai, is zo’n 21 centimeter lang. En de kleinste rog, de kleine stroomrog, zelfs maar tien centimeter. De grootste haai is de walvishaai en wordt zo’n 18 meter. De mantarog is met bijna negen meter de grootste rog. Er zijn zelfs lichtgevende haaien! De meeste soorten leven in zoutwater, maar er zijn ook soorten die in zoetwater leven.

De rol van haaien en roggen in het ecosysteem

Haaien en roggen zijn onmisbaar voor gezonde oceanen en dus ook voor het welzijn van miljoenen mensen wereldwijd. De ecologische rollen die deze dieren spelen zijn even divers als de 1200 soorten in deze groep. Van het helpen bufferen van klimaatverandering, of het ondersteunen van de productiviteit van voedselketens, tot het creëren van toeristische mogelijkheden voor kustgemeenschappen en het bouwen van microhabitats voor andere zeedieren. Dit zijn slechts enkele van de voordelen die haaien en roggen bieden aan mens en natuur.

Reizigers en thuisblijvers

Daarnaast verschillen haaien en roggen ook in hun gedrag. Sommige haaien migreren bijvoorbeeld enorme afstanden, andere hebben kleine territoria. SARRI richt zich op soorten die dicht bij de kust leven. Het mooie aan SARRI vind ik dat niet alleen haaien en roggen centraal staan, maar vooral ook de kustgemeenschappen in de buurt van de herstelgebieden. Zij zullen vanaf het begin bij het project worden betrokken en ook de inhoud van de herstelinspanningen bepalen. SARRI vraagt eerst toestemming aan deze gemeenschappen voordat er begonnen wordt met natuurbescherming. Natuurbescherming kan alleen maar samen met de mensen die in die gebieden wonen en werken.

Niet wachten, nu in actie

SARRI gaat verder dan beschermen. Herstel van haaien- en roggenpopulaties is het doel. Het ontwikkelen en toepassen van herstelplannen met kustgemeenschappen, lokale partners en experts is het belangrijkste middel om dit te bereiken. In deze plannen komen bijvoorbeeld cruciale leefgebieden te staan die beschermd moeten worden. De verbinding van de migratie- en beweegroutes tussen deze gebieden is daar een belangrijk onderdeel van. Buiten deze beschermde zones worden bijvoorbeeld maatregelen genomen om bijvangst te voorkomen. Denk hierbij aan visnetten lager in de waterkolom plaatsen, of lichtbakens aan netten installeren om te voorkomen dat de haaien erin belanden. Het resultaat is een geïntegreerd herstelplan. Daarbij is leren door te doen het uitgangspunt. We kunnen niet langer wachten en praten, er is actie nodig. Door de herstelbenadering direct in de gebieden te testen en voortdurend te verbeteren, zal SARRI een blauwdruk creëren voor het herstel van bedreigde haaien en roggen over de hele wereld.

Grotere golf van haaienherstel

Om een impact op wereldschaal te hebben, is SARRI ontworpen om een veel bredere golf van herstelinspanningen op gang te brengen buiten het initiatief zelf. De inzet is dat in 2033 SARRI en haar partners door middel van een rimpeleffect ten minste vijftien andere populaties hebben hersteld. Er zijn al andere succesvolle herstelmaatregelen en populatietoenames, zoals het herstel van de kleine zaagvis in Florida, of de terugkeer van haaien en roggen in Tubbataha, Filippijnen, Cabo Pulmo, Mexico, of Misool, Indonesië. Deze projecten bewijzen dat lokale populatiedalingen van haaien en roggen kunnen worden omgebogen naar populatiestijgingen. We gaan de lessen uit deze successen toepassen, aanpassen en opschalen. Op die manier zetten we ze in op plaatsen waar sommige van de zeldzaamste soorten nog in redelijke aantallen kunnen worden aangetroffen, en waar steun het hardst nodig is.

De eerste keer dat ik zelf een haai in het wild zag was tijdens mijn stage voor WWF in Sumatra. Het was een kleine zwartpuntrifhaai in de branding, een baby nog. Heel schattig. Dat was zeven jaar geleden. Nu is dit kleine haaitje dus al zeven jaar oud, rond deze leeftijd kunnen ze zich voortgaan planten. Ik hoop dat deze haai nog leeft, en het beschermende effect van SARRI zal gaan ervaren. Mijn collega’s en ik doen daarvoor in ieder geval ons uiterste best. 

Meer informatie

• Wil je meer weten? Kijk dan op de Engelstalige pagina van SARRI of op onze haaienpagina’s
• Lees hier meer blogs van WWF-medewerkers

Tekst: Nathalie Houtman, Wereld Natuur Fonds
Foto’s: Joost van Uffelen (leadfoto: blauwe haai), WWF; Jacob Degee, WWF-Hong Kong; Antonio Busiello  WWF-US
Film: Wereld Natuur Fonds