Nieuwe bronswesp in Nederland is natuurlijke vijand eikenprocessierups

Over de vondst werd in maart 2021 op Nature Today bericht. Over deze nieuwe bronswesp voor Nederland is inmiddels gepubliceerd in Entomologische Berichten. Net als veel andere bronswespen heeft dit wespje geen Nederlandse naam.

Ontwikkeling rupsen in kiem gesmoord

Het is bekend dat de larven van A. bifasciatus zich ontwikkelen in eieren van vlinders (Lepidoptera) en wantsen (Hemiptera). De bruingemarmerde schildwants (Halyomorpha halys) is één van de soorten die A. bifasciatus als gastheer gebruikt. Interessant in dit verband is dat deze wants sinds kort in Nederland is gearriveerd. Gezien de toename van eikenprocessierupsen in ons land was te verwachten dat, naast de al bekende sluipwespen die hun eieren in de rupsen leggen, ook eiparasitoïden zouden opduiken. Deze bronswesp draagt bij aan het brede spectrum van natuurlijke vijanden en daarmee aan de duurzame beheersing van eikenprocessierupsen. Dat het hier een eiparasitoïde betreft is extra belangrijk, aangezien deze de ontwikkeling van rupsen in de kiem smoort.

Resultaat van lange zoektocht

Jaarlijks worden eipakketten van de eikenprocessierups in verschillende gebieden in Nederland verzameld en opengemaakt om de ontwikkeling van de embryo’s te controleren en op zoek te gaan naar natuurlijke vijanden. Ruim tien jaar zocht Silvia Hellingman tevergeefs naar eiparasitoïden van de eikenprocessierups. Alle moeite werd beloond toen in 2021 voor het eerst een eiparasitoïde werd aangetroffen in de eieren in een eipakketje uit Limburg, verzameld door Henry Kuppen van Terranostra en Kenniscentrum Eikenprocessierups. Tijdens het onderzoek werd in twintig eitjes een larve van een eiparasitoïde aangetroffen in plaats van een eikenprocessierups. De aangetroffen larven bleken van bronswespen (Chalcidoidea) te zijn. Het eipakketje is verder uitgekweekt. Een groot deel van de volwassen bronswespjes kwam in mei 2021 uit en werd voor identificatie naar Sandrine Ulenberg gestuurd, bronswespspecialist en gastonderzoeker van Naturalis. Het bleken zeventien mannetjes van A. bifasciatus (Eupelmidae) te zijn, een soort die nog niet gemeld was voor Nederland.

Eiparasitoïde

De bronswesp A. bifasciatus is uit de literatuur bekend als een eiparasitoïde van onder andere de nachtvlinders de plakker (Lymantria dispar), de dennenprocessierups (Thaumetopoea pityocampa) en de eikenprocessierups, en van de in een steeds groter deel van Europa schadelijke bruingemarmerde schildwants. Voor de eikenprocessierups is bekend dat A. bifasciatus een belangrijke rol speelde in de regulering van deze soort in eikenbossen in 1969 in Moldavië. Opvallend is dat ook in Moldavië alleen mannetjes werden gevonden, zowel in de natuur als bij laboratoriumkweek. 

Kleine eitjes

De vondst in Nederland en het feit dat alleen mannetjes van A. bifasciatus zijn uitgekomen behoeft uitleg. Uit onderzoek is bekend dat vrouwtjes van deze soort zich in grotere eitjes ontwikkelen, en de mannetjes in kleinere eitjes. Wellicht zijn de eitjes van de eikenprocessierups te klein en zullen andere gastheren moeten dienen voor de ontwikkeling van de vrouwtjes, mogelijk de bruingemarmerde schildwants of de plakker. De plakker is een algemene nachtvlindersoort in ons land. De bruingemarmerde schildwants werd in 2018 voor het eerst in Nederland aangetroffen. In Limburg, waar het hier besproken geparasiteerde eipakketje gevonden is, werden de meeste exemplaren van deze wants aangetroffen. Wie weet zijn de bruingemarmerde schildwants en A. bifasciatus tegelijkertijd de grens overgestoken.

Meer onderzoek

Om meer te weten te komen over de verspreiding van A. bifasciatus in Nederland moeten eipakketjes van de eikenprocessierups intensiever worden onderzocht, en ook die van de bruingemarmerde schildwants en van de plakker. A. bifasciatus zal de eikenprocessierups niet voldoende kunnen terugdringen. Daarvoor zijn de parasiteringspercentages, zoals men tot nu toe in andere Europese landen vond, te laag. Maar alle beetjes helpen. Daarom moeten we zuinig zijn op iedere natuurlijke vijand van een plaag. Bestrijdingsmiddelen die niet alleen het plaaginsect, maar ook de natuurlijke vijanden van die plaag doden, moeten daarom zo min mogelijk worden gebruikt. Hoe dan ook, Nederland is een natuurlijke vijand van de eikenprocessierups rijker. 

Meer informatie

• In het tijdschrift Entomologische Berichten 82(2) verscheen een artikel over de bronswesp: De bronswesp Anastatus bifasciatus (Hymenoptera, Chalcidoidea), gekweekt uit eipakket van de eikenprocessierups, nieuw voor Nederland. 

Tekst: Silvia Hellingman, Hellingman onderzoek en advies; Sandrine Ulenberg, gastonderzoeker Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Frederique Bakker, Naturalis Biodiversity Center (leadfoto: Uitgekweekt mannetje van A. bifasciatus. De verlengde laatste drie segmenten van de antennen zijn kenmerkend voor de mannetjes.); Silvia Hellingman