Vandaag is het Wereld Trekvogeldag

Wat zijn trekvogels?

In ons land komen heel veel vogels voor die rondtrekken, meer dan je in eerste instantie misschien zou denken. Standvogels (het tegenovergestelde van trekvogels) komen zelfs minder voor dan vogels die rondtrekken. Onder de standvogels vallen bijvoorbeeld huismussen. Soorten die je hier regelmatig tegenkomt, zoals ganzen, koekoeken en tjiftjaffen, trekken naar gebieden ver buiten onze landsgrenzen. Dit doen zij vooral wanneer het in het koude Nederland te lastig wordt om nog voldoende voedsel te vinden tijdens de wintermaanden. Zo heeft de koekoek in de winter ook veel meer moeite om hier zijn geliefde rupsen te vinden. Deze soort vliegt daarom duizenden kilometers zuidelijker, richting tropisch Afrika. Een flink stuk vliegen dus.

Wat zijn de onderlinge verschillen?

Er zijn ook trekvogels die zich verplaatsen op kleinere schaal, de zogenaamde lokale verplaatsingen. De voornaamste reden hiervoor is dat deze vogels op andere plekken op zoek gaan naar voedsel. De kievit is hier een voorbeeld van. Deze trekt alleen mee met de vorstgrens en blijft daarom redelijk in de buurt. Het rondtrekken heeft dus niet alleen te maken met het weer of seizoen, maar ook of vogels het überhaupt voor elkaar krijgen om zulke afstanden te vliegen. Sommige soorten hebben ’s winters een andere leefwijze, de staartmees is er één van. Deze sociale soort kom je op dit moment tegen in koppeltjes, maar wanneer de temperatuur weer daalt, zoeken zij hun soortgenoten op. Het kan zomaar zijn dat je door je verrekijker niet alleen staartmezen door de kale boomtoppen ziet scharrelen. Ook andere soorten als de tjiftjaf voegen zich regelmatig bij zo’n groep. Dit biedt voor beide soorten een aantal voordelen, allereerst ziet een rondtrekkende groep meer voedsel op de grond. Maar ook op het gebied van veiligheid geniet de groep een belangrijk voordeel. Bekijk het maar zo: meer ogen zien veel meer, ook wanneer er een bedreiging op de loer ligt.

Wanneer zie je trekvogels?

Je kunt trekvogels het hele jaar door bewonderen, omdat er dus ook binnen de landsgrenzen wordt rondgetrokken. Maar wil je kijken naar de trekvogels die grotere afstanden afleggen, dan zijn het voor- en najaar zeker de beste momenten om de natuur in te gaan met je verrekijker. In die periodes trekken vogels naar warmere, zuidelijke gebieden én vind je de vogels die juist vanuit het koude noorden (onder andere de toendra in Siberië) naar het milde klimaat van Nederland trekken. Zo kan het dus best zijn dat het roodborstje dat je eerder nog in je tuin zag inmiddels ergens in Zweden rondfladdert. Vogels uit beide gebieden trekken naar zuidelijker gelegen gebied om te broeden. Het bijzondere is dat de trek in het voorjaar een stuk sneller gaat dan in het najaar. Dit heeft te maken met de hormonale drang om te broeden. Er is op de heenweg in het najaar daarom weinig tijd voor een tussenstop op bijvoorbeeld Texel om te profiteren van de prachtige en voedselrijke wadden. In oktober - wanneer de najaarstrek zijn piek bereikt - ligt het tempo beduidend lager. Toch zijn er wat uitzonderingen, sommige vogels zijn er vroeg bij met hun najaarstrek. Zo vertrekken de kanoet en de bonte strandloper halverwege juli alweer richting het wad om daar lekker te gaan eten voordat zij verder naar het zuiden trekken. Een vlucht van vele duizenden kilometers waar veel energie en vet voor nodig is. Eten van het wad is dus erg belangrijk.

In welke gebieden vind je trekvogels?

In Nederland kun je trekvogels in veel natuurgebieden tegenkomen, maar over het algemeen zijn zij gek op wetlands. Deze zijn zelfs nog veel belangrijker dan bosgebieden als de Veluwe. De grootste kans om grotere groepen trekvogels te zien, heb je daarom bij het water. Onder andere de Waddeneilanden, Zuidwestelijke delta, de Biesbosch en de Oostvaardersplassen zijn een walhalla voor trekvogels die op adem moeten komen na een lange vlucht. Voor vogels die vanuit de toendra in Siberië hierheen trekken, zijn de waterlanden ideale gebieden voor het vinden van voedsel. Wanneer vogels in het voorjaar vanuit Afrika naar Nederland trekken is er voor hen weer voldoende eten, zoals de muggenlarven die bij het water te vinden zijn. Die voedselrijke gebieden zijn daarom internationaal gezien erg belangrijk voor de trekvogels en hun voortbestaan.

Hoe gaat het met trekvogels?

We kunnen er helaas niet omheen draaien, de populaties van veel vogels gaan achteruit. Er is daarom veel onderzoek nodig om te achterhalen hoe de migraties eruitzien en wat de trends zijn op de lange termijn. Blijven trekvogels langer in Nederland? Of verkiezen ze toch de warmte in Afrika? De verandering van het klimaat speelt ook een belangrijke rol in de kleiner wordende populaties. De zwaluw kan hierdoor bijvoorbeeld minder plasjes vinden waar insecten bij te vinden zijn. Aan de andere kant is het trekken tot diep in Afrika niet altijd nodig doordat de temperatuur ook hier soms gunstiger wordt voor het vinden van voedsel in de winter. Tjiftjaffen kiezen er daarom regelmatig voor om boven Hollandse bodem te blijven vliegen.

Door die veranderingen in het gedrag van trekvogels is het belangrijk dat we bij het beschermen van vogels ook internationaal samenwerken om te voorzien in de behoeftes van trekvogels. Hier op Texel proberen wij daar al op in te spelen door medewerking te verlenen aan buitenlandse organisaties en het delen van informatie. Gelukkig is er technologie ontwikkeld die onderzoek mogelijk maakt. Door minuscule rugzakjes te plaatsen op het lijfje van koekoeken weten we bijvoorbeeld al tot hoe ver zij in Afrika reizen. Toekomstige onderzoeken zullen uitwijzen in welke mate het gedrag verandert. Maar ook bewustzijn van het bestaan van deze vogels is belangrijk.

Wereld Trekvogeldag

Op 14 mei is het daarom Wereld Trekvogeldag. Een belangrijke dag om deze rondreizende vogels in het zonnetje te zetten. Zo kun je tijdens de Publieksdag bij de Oostvaardersplassen diverse excursies doen: ecokarexcursies, fotosafari’s tijdens het gouden uur, (roof)vogelwandelingen, lezingen van onder andere Ruben Smit, Arjan Dwarshuis en Mennobart van Eerden, workshop vogelfotografie voor beginners, en een kinderplein vol met vogelactiviteiten. Voor de beginnende vogelspotter of doorgewinterde vogelaar, jong en oud!

Tekst: Thomas van der Es, Staatsbosbeheer
Foto's: Aleph, Wikimedia Commons CC-BY-SA 2.5 (leadfoto: tjiftjaf); Luuk Vermeer, Saxifraga; Piet Munsterman, Saxifraga; Luc Hoogenstein, Saxifraga