Zeeland drie roodwieren rijker

Uit Nederland waren al ruim honderd roodwiersoorten bekend. Verreweg het grootste deel hiervan is te vinden in Zeeland. Recent zijn hier weer drie nieuwe roodwiersoorten gevonden. Het gaat om Rood worstjeswier (Lomentaria articulata), Kruistakkig rooddonswier (Antithamnion cruciatum), en een soort die nog geen Nederlandse naam heeft: Gelidium spinosum. Opvallend is dat alle drie geen exoten zijn, maar Europese soorten die hun verspreiding hebben uitgebreid.

Rood worstjeswier

Rood worstjeswier is een struikvormige soort en dankt de Nederlandse naam aan de worstvormige takjes: zowel de hoofdas als de zijtakken zijn op regelmatige afstand diep ingesnoerd. In het Engels staat Rood worstjeswier bekend als 'Bunny Ears' omdat de uiteinden van de takjes een beetje lijken op konijnenoortjes. De helderrode kleur viel ook meteen op bij de eerste vondst in november 2019, aan de Noordzeezijde van Neeltje Jans. Het ging om een piepklein struikje en een gerichte zoekpoging de maand erna leverde geen extra vondsten op. In februari 2020 werden op dezelfde locatie meerdere exemplaren gezien en inmiddels is de soort langs de hele kust van Neeltje Jans algemeen te vinden. Op andere plekken langs de Noordzeekust of in de Oosterschelde zijn we Rood worstjeswier nog niet tegengekomen. Dit roodwier komt algemeen voor ten zuiden van ons land (onder andere in Portugal, Spanje, Frankrijk en Groot-Brittannië). Ten noorden van Nederland is het een zeldzamere soort. Nu Rood worstjeswier zich ook in Nederland gevestigd heeft, lijkt het gat in het verspreidingsgebied opgevuld te zijn.

Kruistakkig rooddonswier

Het is niet altijd makkelijk om kleine roodwieren in het veld te determineren. Zeker in het geval van de rooddonswieren en boompjeswieren is hier vaak een microscoop voor nodig. In augustus 2021 werd een aantal kleine individuen gevonden in het Grevelingenmeer. Gewapend met een veldmicroscoop keerden we in oktober terug voor een nieuwe zoektocht. Het was een succes, want er werden meer dan vijftig struikjes gevonden. Dit mooie roodwiertje is te herkennen aan het vertakkingspatroon: de zijtakken van onbeperkte groei staan kruislings op de hoofdas. De identificatie werd ook met DNA bevestigd. Kruistakkig rooddonswier komt langs vrijwel de gehele Europese kust voor: van het westen van Zweden tot Zuid-Spanje, in de Middellandse Zee en Zwarte Zee, en nu ook in Nederland.

Gelidium spinosum

Sommige wiersoorten kunnen enorm variabel zijn wat betreft vorm en kleur. Maar is een afwijkende vorm misschien toch een andere soort? Voor zo’n raadsel stonden we in december 2021, toen er in de Oosterschelde rond Goes vele, smalle exemplaren werden aangetroffen van een Gelidium-soort. Normaal gesproken zouden we dit Vlak geleiwier (Gelidium vagum) hebben genoemd, maar deze exemplaren waren wel heel smal én bovendien enorm vaak vertakt. Er werd daarom besloten een DNA-monster van een afwijkend exemplaar te analyseren. Daaruit bleek dat het inderdaad een voor Nederland nieuwe soort betreft: Gelidium spinosum. Deze soort komt onder andere ook voor in Frankrijk, Groot-Brittannië, Noorwegen en de Middellandse Zee. Terugkijkend in het herbarium van de schrijvers is Gelidium spinosum in ieder geval al aanwezig in Zeeland sinds 2020… maar wie weet hoe lang de soort al in Zeeland aanwezig is?

Meldingen

Waarnemingen van deze soorten kunnen worden doorgegeven via verspreidingsatlas.nl of via het ANEMOON-portaal. Wie een acceptabele Nederlandse naam weet voor de nieuwe Gelidium-soort kan mailen naar anemoon@cistron.nl. Wordt uw voorstel gekozen, dan ontvangt u de nieuwe Veldgids Zeewieren!   

Meer weten

Artikelen over twee van de drie soorten, geschreven door de schrijvers van dit Nature Today-bericht, verschenen in 2021 in Het Zeepaard, het verenigingsblad van de Strandwerkgemeenschap (SWG) onder de titels: ‘Lomentaria articulata: een nieuwe roodwiersoort in Nederland.’ en ‘Heeft Antithamnion cruciatum zich eindelijk gevestigd in Nederland?’.

Tekst: Luna van der Loos, Mart Karremans en Frank Perk (Stichting ANEMOON en SWG)
Foto's: Mart Karremans (leadfoto: Gelidium spinosum groeiend op Japanse oesters bij het Goese Sas (Putti’s Place) in de Oosterschelde); Frank Perk

Met dank aan Sofie D’hondt en Research Group Phycology (Universiteit Gent) voor het moleculaire werk.