Steeds meer zeewiersoorten in Nederland

Zeewieren spelen een belangrijke rol in ecosystemen en kustzones over de hele wereld. Ze bieden een veilig leefgebied voor allerlei mariene soorten en staan aan de basis van de voedselketen. Ondanks de belangrijke functie van zeewieren in kustecosystemen krijgt deze soortgroep in Nederland relatief weinig aandacht. Het eerste (en enige) standaardwerk over Nederlandse zeewieren (de bekende 'Flora van de Nederlandse zeewieren' van H. Stegenga en I. Mol) stamt uit 1983. Sindsdien zijn er vele nieuwe waarnemingen gedaan in Nederland. Dit werd met name duidelijk tijdens het schrijven van een nieuwe Veldgids Zeewieren. Deze is op 4 maart 2021 bij de KNNV uitgekomen in nauwe samenwerking met Stichting ANEMOON en werd al eerder besproken in een bericht van Nature Today.

Exoten en nieuw gevestigde Europese soorten

In de Nederlandse wateren komen op dit moment ruim 275 zeewiersoorten voor. Binnen de voor Nederland nieuwe soorten maken we onderscheid tussen exoten en Europese soorten. Exoten definiëren we als soorten die oorspronkelijk alleen voorkwamen buiten de Europese wateren, van Gibraltar tot de Noordkaap. Deze zouden op eigen kracht niet in de Nederlandse wateren terecht zijn gekomen en hebben zich hier kunnen vestigen door toedoen van menselijk handelen (waaronder scheepsverkeer en de import van schelpdieren). Veel exoten worden dan ook voor het eerst gesignaleerd nabij havens of oesterputten en -kwekerijen.

De Europese soorten die zich nieuw bij ons hebben gevestigd zijn inheems in grote delen van het oostelijk Atlantisch gebied, maar hebben zich pas recent in Nederland gevestigd. Een voorbeeld is Rood heermoeswier (Chylocladia verticillata), een wier dat onder andere voorkomt in Spanje, Groot-Brittannië en Noorwegen. Pas in 2015 is het voor het eerst in Nederland gesignaleerd. De uitbreiding van de verspreiding van deze soorten verloopt meestal zonder menselijke invloed en gaat daarom veel langzamer. Daarnaast zijn er wieren die overwegend groeien aan de zuidelijk gelegen kusten, maar waarvan het verspreidingsgebied langzaam opschuift richting het noorden. Daar dit mogelijk te danken is aan verandering van het klimaat, worden deze soorten ook wel klimaatopschuivers of klimaatmigranten genoemd.

Impact van exoten

Het overgrote deel van de exotische zeewieren komt oorspronkelijk uit het Aziatische gebied van de Grote Oceaan, mogelijk vanwege de vergelijkbare grote variatie in watertemperatuur. Deze niet-inheemse soorten maken na hun vestiging vaak een kenmerkende explosieve ontwikkeling door. Voorbeelden van wieren die zich in relatief korte tijd zeer dominant uitbreidden zijn onder andere Wakame (Undaria pinnatifida), Japans bessenwier (Sargassum muticum), Stijf priemwier (Agardhiella subulata), Veelvertakt pluimwier (Dasysiphonia japonica), Stippeltjeswier (Nitophyllum stellato-corticatum), Slijmerige drakentong (Grateloupia turuturu) en Puntig korstmoswier (Caulacanthus okamurae). Na zo'n aanvankelijk explosieve verspreiding ontstaat vaak een evenwicht en nemen de hoeveelheden duidelijk weer af. De exoot heeft op dat moment waarschijnlijk zijn niche gevonden.

Tot nu toe is er geen hard bewijs dat de exotische soorten de inheemse flora hebben verdreven en vormen de exoten voornamelijk een vergroting van de biodiversiteit. Op Japans bessenwier bijvoorbeeld groeien meer dan 25 soorten epifytische wieren. Het is echter lastig de gevolgen goed in kaart te brengen en het vermijden van exotische introducties heeft daarom de voorkeur.

Sinds 1980 zijn er 28 nieuwe exotische soorten waargenomen en 21 Europese nieuwkomers. Meer dan de helft van de nieuwe soorten heeft dus een exotische oorsprong. Sommige van de geïntroduceerde soorten zijn opvallend en groot. Wakame en Japans bessenwier zijn bijvoorbeeld grote bruinwiersoorten. In Nederland komen lokaal veldjes voor met het inheemse Suikerwier (Saccharina latissima) en Vingerwier (Laminaria digitata), maar beide soorten bereikten ook vóór de introductie van exoten nooit dusdanig hoge dichtheden dat van echte kelpwouden gesproken kon worden. Met de introductie van Wakame en Japans bessenwier kunnen we dat inmiddels echter wél. Naar schatting is dan ook een groot deel van de zeewier-biomassa exoot, met name in het sublitoraal, het gebied onder de laagste laagwaterlijn. Ondanks het feit dat de exoten de biodiversiteit op dit moment waarschijnlijk alleen maar hebben verrijkt, hebben ze dus wel degelijk een enorme impact. 

Na 1997 in ons land gevonden Europese soorten

Op de website van Stichting ANEMOON is een tabel aanwezig met alle 21 in Europa inheemse wieren die na 1997 voor het eerst in Nederland zijn waargenomen.

In Nederland aanwezige exotische soorten

Eveneens op de website van Stichting ANEMOON staat een tabel met alle 28 exotische (niet in Europa inheemse) en door de mens geïntroduceerde zeewiersoorten die op dit moment in ons land voorkomen. 

Meer informatie

Waarnemingen van zeewieren zijn zeer welkom en kunnen worden doorgegeven via verspreidingsatlas.nl en via het digitale portaal van Stichting ANEMOON.

De nieuwe Veldgids Zeewieren (ISBN 9789050118019) is onder andere verkrijgbaar via de website van Stichting ANEMOON, de KNNV-uitgeverij en boekhandels. 

Tekst: Luna van der Loos, Mart Karremans en Frank Perk, allen Stichting ANEMOON
Foto’s: Mart Karremans; Luna van der Loos; Wiebe Nijland; Mick Otten (allen Stichting ANEMOON)