Stoepplant van de week: gehoornde klaverzuring

Nog steeds wordt de stoepplant van deze week dagelijks uit het mediterrane gebied naar Nederland gebracht. Het is geen kruidje-roer-me-niet, maar bewegen kan hij wel. De groeikracht van gehoornde klaverzuring (Oxalis corniculata) is groot. Uit een penwortel komen dunne kruipende stengels tevoorschijn die wortelen aan de knopen, vertakken en weer verder groeien. Zo kan hij snel behoorlijke tapijten vormen. Binnens- én buitenshuis kunnen we hem vinden, in bloempotten in de woonkamer, in potten op het balkon, buiten in de border of tussen tegels. Op steeds meer plekken groeit hij uitbundig als stoepplant. Vooral tegen warme zuidmuren heeft hij het naar zijn zin en overleeft er ook onze winters.

Sierplant

De vorm met bruinige bladeren is ooit als sierplant ingevoerd en te koop aangeboden. Tegenwoordig hoef je hem echt niet meer te kopen. Hij lift vaak als verstekeling mee als je kamer- of tuinplanten koopt. Bovendien kan je stekjes of zaad verzamelen op de vele plekken waar hij als stoepplant groeit.

Sommigen worden blij van zijn ongevraagde aanwezigheid, anderen niet. De blije mensen zien dat hij snel kale aarde of stenen bedekt met zijn mooie bladeren en bloemetjes. De minder blije mensen zien een woekerende plant die plaats inneemt waar ze iets anders gewenst hadden en die ook nog eens zeer lastig te verwijderen is. De stengels kan je gemakkelijk wegtrekken, maar de wortels blijven in de grond zitten en lopen weer uit. Daarnaast produceert hij vele kiemkrachtige zaden.

Kenmerken

De bladeren lijken met hun drie deelblaadjes op die van klavers. Zelf vind ik bijna alleen exemplaren met donkergroene tot bruinig of paarsig groene bladeren (variëteit atropurpurea). Bij hoge uitzondering vind ik een exemplaar met lichtgroene bladeren (variëteit corniculata). En zelfs die hebben nog een zweem van bruin. De verdeling van foto’s van deze plant op Waarneming.nl komt overeen met mijn eigen waarnemingen: zeer weinig exemplaren met lichtgroene bladeren.

Kijk bij de variëteit atropurpurea eens goed naar de kleur van bladeren van verschillende exemplaren en van één exemplaar. Wat valt dan op? De bladeren blijken niet uniform van tint. Er zijn planten met zeer donker gekleurde bladeren en planten die nauwelijks bruin gekleurd zijn en alles ertussenin. De donkerst gekleurde planten groeien op de zonnigste plekken.

Bladeren van één plant verschillen ook van tint. ‘Hoe langer in de zon, hoe bruiner’ was mijn verwachting. De jongste bladeren blijken echter het donkerst gekleurd, bij het uitgroeien gaan ze meer richting groen.

De kleine bloemen zijn geel en groeien uit tot een karakteristieke doosvrucht met vijf ribben. Terwijl de rijpende doosvrucht zijn positie behoudt, buigt de steel van de doosvrucht terug. De bloemsteel, de steel van de doosvrucht en de doosvrucht zelf staan dan in de vorm van een ‘Z’. Het beeld is hetzelfde als bij de bloemsteel en vrucht van een reigersbek.
Bij rijpheid springen de kleppen open en slingeren de zaden ver weg: springklaver!

Dubbelgangers

Twee, minder algemeen voorkomende, soorten klaverzuring met gele bloemen en lichtgroene bladeren zijn dubbelganger van de gehoornde klaverzuring. De knobbelklaverzuring heeft echter opgerichte stengels. De stijve klaverzuring heeft eveneens opgerichte stengels en de vruchten vormen geen Z-figuur.

Oorsprong

Over het oorspronkelijk verspreidingsgebied van de gehoornde klaverzuring bestaat geen overeenstemming, Zuid-Europa, Amerika en Zuidoost-Azië worden genoemd. De plant komt al eeuwen in Nederland voor, sinds de 19^e eeuw als stoepplant ook in enkele steden. Pas sinds eind vorige eeuw is zijn opmars in het warme stedelijk gebied niet te stuiten. En nieuwe aanvoer vanuit het buitenland gaat ook door. Met kuipplanten uit mediterraan gebied komen telkens nieuwe exemplaren van gehoornde klaverzuring ons land binnen.

Wat kenmerkt een klaverzuring?

De naam klaverzuring suggereert dat de plant iets te maken heeft met de plantensoorten klaver en zuring. Dat klopt deels. De bladeren lijken wel sterk op de bladeren van klavers, maar de bloemen totaal niet. Een klaverzuring lijkt totaal niet op een zuring. De overeenkomst is dat van beide groepen planten de bladeren een friszure smaak hebben. Dat wordt weerspiegeld in de geslachtsnaam ‘Oxalis’, wat ‘zuur’ betekent.

Bewegende plant

Als het donker wordt en bij regenachtig weer gaan de bloemen dicht en vouwen de bladeren zich samen op een dubbele manier. Elk deelblaadje vouwt in de lengte naar binnen én scharniert naar beneden, zo veel minder oppervlakte innemend. Kijk zelf maar eens in het donker bij die exemplaren die je overdag gevonden hebt, al dan niet met een zaklantaarn. Als dat wat ongemakkelijk lijkt, of te veel moeite, is het een idee de plant te zaaien in de pot van een kamerplant in jouw eigen kamer. Dan kan je het bewegen van de bladeren en de bloemen vanuit jouw gemakkelijke stoel meemaken. Als bonus kan je ook nog de rijpe vruchten hun zaden zien wegschieten. Wat kan een mens nog meer verlangen….

Tekst: Ton Gordijn, Hortus botanicus Leiden
Foto's: André Biemans; KU Leuven; Nathalie Tirion