Het grootste roofdier van Nederland: de grijze zeehond

Kijk! Ja, goed, daar, net iets voorbij de branding, een meter of dertig van de waterlijn. Dat bolletje daar boven water. Zie, het lijkt wel het hoofd van een zwemmer in een wetsuit. Blijf ‘m volgen… grote kans dat een zeehond zich zo laat zien. Misschien is het wel een grijze zeehond, het grootste roofdier van Nederland. Veel van de Noordzeenatuur is onzichtbaar, veel van de Nederlandse roofdieren zijn zo goed als onzichtbaar, maar zeehonden zijn voor de strandganger vaak goed te zien.

Rond de veertigduizend zeehonden leven er in Nederland, waarvan ongeveer driekwart in de Waddenzee verblijft. Toch is de kans om ze vanaf de Noordzeestranden te zien veel groter dan de meeste strandbezoekers vermoeden. “Ik weet zeker dat ze zo nu en dan zwemmers nieuwsgierig van zeer dichtbij bekijken. Ik heb er wel eens een gehad die even aan mijn zwemvlies trok”, zegt Ernst Schrijver, zeebioloog van het ARK Noordzeeprogramma. “Met hun kop boven water houden ze wat meer afstand tot een zwemmer. Soms tot ongeveer vijftien meter. Soms volgen zeehonden je nieuwsgierig wanneer je op een rustig moment over het strand loopt.”

Voor de duidelijkheid: in Nederland leven twee soorten zeehonden. De gewone zeehond (Phoca vitulina, ongeveer 8.000 in de Waddenzee en ruim 1.500 in Zeeuwse en Zuid-Hollandse Delta) en de grijze zeehond (Halichoerus grypus, 7.000 op het wad, 1.500 in de Delta). De kleur van beide varieert van grijs tot bruin, dus daarmee zijn ze niet goed te onderscheiden. De grijze zeehond is een gestroomlijnde spierbundel die zomaar op en neer zwemt naar de Orkneys of Denemarken om een visje te eten. 

De gewone zeehond heeft een ronde snoet met een uitstekend neusje als een katje, grijze zeehond ziet er meer uit als een vechthond. De volwassen mannen hebben een grote kegelneus en zijn daaraan al van ver te herkennen. Met deze puntige kop met vooruitstekende sterke kaken kan hij grote prooien aan, van volwassen kabeljauwen en roodbaarzen tot zelfs bruinvissen. Als je ze naast elkaar zou zien, is de grijze bijna twee keer zo groot als de gewone zeehond, maar van echt dichtbij geven de neusgaten je zekerheid: die van de gewone zeehond lopen schuin naar elkaar en maken een V (van Vitulina), die van de grijze zeehond lopen als de W, ook wel een beetje als een H (van Halichoerus).

Met honderd tot ruim driehonderd kilo is de grijze zeehond veruit het grootste roofdier van Nederland. Dat is vier keer zo zwaar als een wolf, die andere grijze jager van Nederland, die tussen de twintig tot tachtig kilo weegt. De zeehonden zijn véél gemakkelijker om te spotten.

In vakliteratuur over wolven komt geregeld de term ‘landscape of fear’ ter sprake: landschap ontstaan door waakzaamheid. Prooidieren gaan zich anders gedragen door angst voor roofdieren. Bijvoorbeeld: alleen grazen waar ze belagers goed in de gaten kunnen houden. Andere delen van hun leefgebied vreten ze dan niet meer kaal. Al vangt een wolf maar af en toe een hert, en blijft het aantal herten stabiel, dan nog is zijn aanwezigheid genoeg om op deze wijze bosverjonging te stimuleren. Zo heeft alleen al de aanwezigheid van een roofdier een positieve invloed op de variatie van het landschap en, heel belangrijk en indirect: de biodiversiteit. Heel interessant. Maar werkt dat met zeehonden ook zo? “We weten niet of het met zeehonden ook zo werkt”, zegt Gwenaël Hanon. “We hebben pas vrij recent de beschikking over langdurig zenderonderzoek onder water en onderwaterdrones voor observaties en tellingen. We leren daarmee steeds beter hoe zeehonden en andere grote roofdieren onder water zoeken en jagen. Maar hoe ze op grotere schaal impact hebben op verspreiding van prooipopulaties in ruimte en tijd, en wat dan de impact is op bijvoorbeeld schelpdierriffen, is nog een wetenschap die in de kinderschoenen staat.” 

“Wel zijn bruinvissen, zeker moeders met kalfjes, op hun hoede wanneer er een grijze zeehond in de buurt is”, vertelt Ernst Schrijver. Vanaf ongeveer 2005 worden er af en toe aangevreten bruinvissen gevonden. Analyse van de bijtwonden en achtergebleven DNA wijzen de grijze zeehond aan als dader. “Vissen kunnen zich bij gevaar in een holte of een wrak verschuilen, maar een bruinvis zal als zeezoogdier toch naar boven moeten voor lucht. En dat maakt hem kwetsbaar.” Bruinvissen lijken op dolfijntjes, maar horen bij een aparte tak van de walvissenfamilie. En al zijn ze minder uitbundig dan dolfijnen, hun rugvinnen zijn net als de ronde koppies van zeehonden geregeld waar te nemen vanaf de kust. Zo vormen die zeezoogdieren een verbinding tussen strand en zee, tussen badgast en de wilde onzichtbare natuur onder water. 

Mee zeezoogdieren kijken vanaf het strand?

Ernst Schrijver en Gwenaël Hanon laten je op 14 en 18 april zien waar je op moet letten tijdens een excursie naar de Kwade Hoek bij Stellendam. Natuurlijk is er ook aandacht voor andere dieren die voorbijkomen en voor de onzichtbare natuur onder water.

Donderdag 14 april  (Hoog water: 13:07)
Maandag 18 april (Hoog water: 15:31)

Tijd: van 10:00 tot 14:00

Meenemen: Goed schoeisel voor wandelen Kwade Hoek, zonnebrand, (pet oid als bescherming tegen de zon). Warme kleding vanwege mogelijke koude zeebries en natuurlijk een verrekijker of camera.

Deelname kost 10 euro, inschrijven kan via ARK webwinkel. Er is plek voor maximaal twintig personen per keer. 

De grijze zeehond is voor het eerst opgenomen in de herziene ARK Roofdiergids, een handig kleine veldgids om de in Nederland levende roofdieren en hun sporen te herkennen. 

De cijfers over zeehonden zijn afkomstig uit het Compendium voor de Leefomgeving.

Tekst: Ernst Schrijver en Iris Roggema, ARK Natuurontwikkeling
Foto's: Ernst Schrijver, ARK Natuurontwikkeling
Tekening: Jeroen Helmer, ARK Natuurontwikkeling