Meer zeehonden aan de Belgische kust
ZoogdierverenigingAan de Belgische kust komt zowel de gewone zeehond als de grijze zeehond voor. Voor beide soorten geldt dat de populatie de laatste jaren in de Belgische wateren enorm is toegenomen. Hierdoor gebeurt het ook steeds vaker dat je zowel jonge als volwassen zeehonden kan zien rusten op het strand. Dat gebeurt vooral in de winter, van half december tot half februari. Dan komen heel wat pups van de grijze zeehond, die geboren zijn in een van de Engelse kolonies, hier uitrusten. Een lagere piek in het aantal rustende zeehonden zien we in de zomer, wanneer pups van de gewone zeehond op onze stranden komen rusten.
Meer aangespoelde zeehonden
Het Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) publiceert elk jaar een rapport met daarin de resultaten van de monitoring en het wetenschappelijk onderzoek naar zeezoogdieren in België. In het rapport van 2022 staat dat 54 zeehonden dood aanspoelden: 18 grijze zeehonden en 10 gewone zeehonden – de andere konden door de staat van ontbinding niet meer tot op soort gebracht worden. In 2021 spoelde het hoogste aantal zeehonden aan sinds de start van de gerichte monitoring van gestrande dieren, namelijk 101. De belangrijkste doodsoorzaak was verstrikking in visnetten, vermoedelijk vooral door professionele staandwantvisserij in de buurlanden. Deze verstrikking, die diepe nekwonden veroorzaakte, en de start van ontbinding zorgden samen voor een verontrustend zicht: de dieren leken onthoofd. In het verleden kwamen geregeld zeehonden om bij recreatieve strandvisserij waarbij warrel- of kieuwnetten gebruikt werden. In België zijn deze nu verboden voor recreatief gebruik. Heel af en toe verdrinkt er nog wel eens een zeehond in een strandfuik.
Ook steeds meer zeehonden bij luchtsurveys
Het KBIN voert jaarlijks een aantal gerichte luchtsurveys uit voor het inschatten van de dichtheid en de verspreiding van zeezoogdieren in Belgische wateren. Hierbij worden met een speciaal hiervoor uitgerust onderzoeksvliegtuig een aantal vlieglijnen gevolgd, loodrecht op de kustlijn en vijf kilometer uit elkaar. Het zijn telkens gecombineerde surveys: bij waarnemingen van navigatie-overtredingen of verontreiniging werden ze systematisch onderbroken. Naast enkele duizenden bruinvissen werden ook andere zeezoogdieren waargenomen, waaronder tussen 2009 en 2022 160 zeehonden. Er is een duidelijke stijging waar te nemen vanaf 2017. In 2022 werden tijdens de surveys in maart en oktober respectievelijk 20 en 40 zeehonden gezien. Dat zijn de hoogste aantallen sinds het begin van de surveys. Het oplopende aantal waarnemingen van zeehonden op zee volgt dus de stijging in het aantal waarnemingen op de stranden en in de havens, en het stijgend aantal dood aangespoelde dieren.
Zeehonden in rivieren
Niet alleen aan de kust, maar ook in het binnenland worden steeds vaker zeehonden opgemerkt. Meestal is dat in rivieren die rechtstreeks in verbinding staan met de zee, zoals de Schelde. Zo werd in september 2023 een op paling jagende gewone zeehond gefotografeerd in het Zennegat bij Mechelen (Antwerpen), in vogelvlucht zo’n 90 kilometer van de kust. Zeehonden zwemmen meestal op eigen kracht terug naar de zee, maar er zijn ook zeehonden die sluizen passeren. Zo bevindt zich momenteel al maandenlang een volwassen grijze zeehond in de binnenwateren: van Plassendale tot Brugge, Gent en zelfs Diksmuide. Het dier lijkt gezond, en er is vis in overvloed. Hopelijk vindt hij de weg naar zee terug, door een of meer sluizen.
Conflictsituaties
Het stijgende aantal zeehonden betekent dat zeehonden en mensen steeds vaker met elkaar geconfronteerd worden. Door de rust op het strand tijdens het begin van de coronapandemie in 2020 konden zeehonden zorgeloos op de stranden rusten. Toen de quarantainemaatregelen werden opgeheven, herontdekten veel mensen de natuur en de openbare ruimte in eigen land. Er werd dan ook veel gewandeld op het strand. Het was tijdens die periode dat Inge De Bruycker verschillende confrontaties tussen mensen en zeehonden aanschouwde en de noodzaak zag om het NorthSealTeam op te richten. De voortdurende verstoring van rustende zeehonden was onaanvaardbaar.
Lijfelijke bescherming
Omdat zeehonden vooral in het water leven en zich nogal onhandig voortbewegen op het land, denken veel mensen nog steeds dat een zeehond die op het strand ligt, problemen heeft. Het geregeld opduiken van een zeehond op het strand is een relatief recent fenomeen in België, daarom is educatie en sensibilisatie noodzakelijk. Zeehonden brengen een substantieel deel van hun leven door op het land, bijvoorbeeld om te rusten, te slapen, te zogen, te paren, om van parasieten op hun huid af te komen of voor sociale interacties met soortgenoten. Een zeehond op het droge moet dus vooral met rust gelaten worden. Het gebeurt nog al te vaak dat mensen een rustende zeehond terug de zee in proberen te jagen, water over hem heen gieten of het dier proberen voedsel toe te stoppen. Een zieke of verzwakte zeehond die belet wordt aan land te komen of wordt gedwongen om terug de zee in te gaan, kan uitgeput raken en verdrinken, maar ook voor gezonde zeehonden is rust van levensbelang. Daarnaast beseffen veel mensen niet dat zeehonden roofdieren zijn die ook mensen pijn kunnen doen.
Het NorthSealTeam, dat intussen bestaat uit ongeveer 140 vrijwilligers, probeert dit soort situaties te voorkomen. Als een zeehond op het strand wordt opgemerkt, wordt het NorthSealTeam verwittigd. De oproepen komen binnen via strandbezoekers, politiediensten, redders en de vrijwilligers zelf. Een vrijwilliger komt dan ter plaatse en houdt een oogje in het zeil tijdens de hele periode dat de zeehond op het strand ligt. Het NorthSealTeam zorgt ervoor dat alle strandbezoekers minstens 30 meter afstand van de zeehond houden en informeert de aanwezigen altijd over de zeehonden, wat vaak erg gewaardeerd wordt. Dit werk doen de vrijwilligers in weer en wind.
Niet aangelijnde honden vormen vaak een groot probleem voor rustende zeehonden. Honden kunnen de zeehonden terug in zee jagen, maar ook aanvallen of zelfs doden. Maar zeehonden zijn geen doetjes, en ook de hond kan verwondingen oplopen. De vrijwilligers van het NorthSealTeam verzoeken dan ook de bezoekers steeds om hun honden aangelijnd te houden.
Foto’s van de zeehonden worden gedeeld met de medewerkers van SEA LIFE Blankenberge zodat zij kunnen beoordelen of het dier ziek of gewond is en hulp nodig heeft. De vrijwilligers van het NorthSealTeam noteren alle informatie over de rustende (en dood aangespoelde) zeehonden nauwgezet in een databank, en dragen zo ook bij aan het wetenschappelijke onderzoek naar zeehonden aan de Belgische kust.
Uniforme aanpak
Omdat rustende zeehonden aan de Belgische kust een relatief nieuw fenomeen is, is er nog geen uniforme aanpak vanuit de kustgemeenten. Het NorthSealTeam ontwikkelde samen met SEA LIFE, KBIN, de provincie West-Vlaanderen en de deelnemende gemeenten een uniform informatiebord dat op strategische locaties langs de Belgische kust geplaatst kan worden. Hierop staan de basisprincipes voor het omgaan met rustende zeehonden: zeehonden hebben rust nodig, men dient afstand te houden en honden blijven best aangelijnd. Sommige kustgemeenten hebben dit bord geplaatst, andere nog niet.
Ook een uniform beleid naar (loslopende) honden kan de bescherming van zeehonden op de stranden ten goede komen. De kustgemeenten voeren namelijk een verschillend hondenbeleid: op sommige stranden zijn ze niet welkom, op andere mogen ze op bepaalde momenten loslopen en op weer andere moeten ze altijd aan de leiband. Handhaving, zeker in toeristisch drukke periodes, lijkt vaak (te) beperkt. Afgebakende losloopzones kunnen hierbij helpen, en zo is het voor de strandbezoekers ook duidelijk wat wel en niet kan.
Vaste rustplaatsen
De kustlijn van België is verschillend van die van Nederland. Nederland heeft een veel langere kustlijn met eilanden en zandbanken die niet toegankelijk zijn voor mensen. Op veel plaatsen kunnen zeehonden onverstoord uitrusten en zich voortplanten in een aantal kolonies. België daarentegen, heeft een strand dat overal gemakkelijk toegankelijk is en erg druk bezocht wordt. Strandgasten kunnen bijna overal rustende zeehonden gemakkelijk benaderen. NorthSealTeam ontvangt erg veel oproepen over rustende zeehonden, en het heeft heel wat werk aan het verzekeren van de rust van dieren op het strand: het is duidelijk dat blijvende informatie van het publiek erg nodig is.
Om op bepaalde plaatsen langs de Belgische kust de rust voor zeehonden te garanderen, zouden er zogenoemde ‘strandreservaten’ ingesteld kunnen worden. Die zijn er op dit moment amper in België. Strandreservaten zouden niet noodzakelijk alleen voor zeehonden afgebakend worden, want het is niet altijd zeker dat ze die bepaalde plaats zullen verkiezen om er te rusten. Het voordeel van strandreservaten is dat ook andere soorten en natuurlijke processen mee profiteren: duin- en strandplanten kunnen er tot bloei komen, en mogelijk kunnen kustvogels er gaan broeden. Door het niet meer verstoren van plantengroei, kunnen duinen gevormd worden, die op hun beurt meehelpen om de kust te beschermen.
Een andere optie is om op stranden die zeehonden duidelijk uitkiezen als rustplaats, een zone speciaal voor die zeehonden af te bakenen. Zo werd in Oostende op het ‘klein strand’ een zone gereserveerd voor zeehonden. Het gebied werd afgezet met palen en touw en voorzien van een informatiebord. Dit kleine stukje strand, dicht bij het drukke stadscentrum, wordt bijna dagelijks gebruikt door zeehonden. De zeehonden zijn gemakkelijk waar te nemen en zijn een echte toeristische attractie geworden. Veel mensen zien hier hun eerste wilde zeehond. Ook in de Nieuwpoortse jachthaven is een rustzone voor zeehonden voorzien op de boothelling waar ze heel vaak, soms met meer dan twintig tegelijk, komen rusten. Bij deze rustzones zijn heel frequent medewerkers van het NorthSealTeam aanwezig om bezoekers en toevallige passanten te informeren.
Zoogdier
Dit artikel is ter beschikking gesteld door de redactie van Zoogdier. Zoogdier is het populairwetenschappelijk kwartaalblad van de Zoogdiervereniging en Natuurpunt. Leden van de Zoogdiervereniging krijgen Zoogdier automatisch thuisgestuurd. Leden van Natuurpunt kunnen korting krijgen op een abonnement op Zoogdier.
In Zoogdier worden artikelen gepubliceerd over zoogdieronderzoek en -bescherming van soorten die in Nederland en Vlaanderen (kunnen) voorkomen. Daarnaast staan er in het tijdschrift ook activiteiten die worden ondernomen door werkgroepen van de Zoogdiervereniging (Nederland) en Natuurpunt (Vlaanderen).
Tekst: Sanne Ruyts, Sarah Tilkin, Inge De Bruycker, Luc David, Jan Haelters en Zoogdiervereniging
Foto’s: Gert Vanautgaerden; NorthSealTeam