Westerschelde minder vervuild met PFAS, maar risico's voor natuur blijven groot
Rijkswaterstaat, Wageningen Marine ResearchDe concentraties PFAS in dieren zijn hoger dan in de Waddenzee, die als referentiegebied diende in het onderzoek. Hoewel sinds de meetperiode 2006-2008 een afname is waargenomen, blijven de PFAS-gehalten boven de waarde waarbij een risico voor het natuurgebied niet kan worden uitgesloten.
Westerschelde nader bekeken: chemische stoffen en kwetsbaar zeeleven
Het Westerschelde-estuarium is een complex ecosysteem dat onder hoge druk staat door chemische stoffen zoals PFAS, polychloorbifenylen (PCB’s), gebromeerde vlamvertragers (PBDE’s), tributyltin (TBT) en kwik. De impact van deze stoffen op de gezondheid van het bredere ecosysteem was tot voor kort onvoldoende onderzocht. Deze recente studie vult dit kennisgat gedeeltelijk in. De effecten van PFAS zijn niet direct zichtbaar in de natuur, maar kunnen het immuunsysteem en de hormoonhuishouding van dieren verstoren. "Hoewel deze effecten subtiel zijn, kunnen ze op lange termijn de veerkracht van populaties verminderen, bijvoorbeeld tegen bedreigingen zoals virussen en klimaatverandering", aldus Martine van den Heuvel-Greve, marien bioloog bij Wageningen Marine Research.
Nieuw inzicht in chemische stoffen en voedselweb
In 2023 zijn ongeveer honderd monsters verzameld van verschillende diersoorten uit de Westerschelde, waaronder drie toppredatoren, hun prooidieren (garnalen en verschillende vissoorten) en lagere prooisoorten zoals schelpdieren en wormen. Deze monsters geven een representatief beeld van het voedselweb. In de monsters zijn verschillende chemische probleemstoffen geanalyseerd, en de resultaten zijn vergeleken met die van de westelijke Waddenzee, waar eveneens materiaal werd verzameld. Daarnaast werd gekeken naar historische data (tussen 2006 en 2008) om veranderingen in de tijd vast te stellen. De gehalten werden vergeleken met de biotanormen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) en grenswaarden voor effecten op de diergroepen, op basis van literatuuronderzoek.
Impact van PFAS op het ecosysteem van de Westerschelde
Uit de studie blijkt dat van de gemeten stoffen, PFAS de belangrijkste probleemstoffen zijn voor het ecosysteem van de Westerschelde. Deze stoffen hopen zich op in het voedselweb en overschrijden zowel de biotanormen van de KRW, als de gerapporteerde effectgrenzen. De PFAS-concentraties in Westerschelde-biota zijn significant hoger dan in de Waddenzee. Andere stoffen, zoals PCB’s en PBDE’s, hopen zich ook op en komen in relatief hoge concentraties voor in de Westerschelde. Voor deze stoffen zijn echter al eerder maatregelen getroffen om nieuwe inbreng te voorkomen. Volgens Thijs Poortvliet, senior adviseur waterbeheer bij Rijkswaterstaat, is de waterkwaliteit van de Westerschelde nog niet op alle fronten op orde. Daarom heeft Rijkswaterstaat de effecten op dieren die in het water leven laten onderzoeken. "Dit unieke project geeft waardevolle inzichten in de toestand van het ecosysteem. De resultaten helpen om maatregelen om vervuiling verder terug te dringen te prioriteren in binnen- en buitenland", vertelt Poortvliet.
Monitoren van PFAS in bot en garnalen
De studie bevestigt dat het monitoren van PFAS in bot (platvissoort), zoals nu gebruikelijk is, effectief is voor het beoordelen van de situatie in de Westerschelde. Dit omdat bot de hoogste concentraties bevat in vergelijking met andere vissoorten. Om beter te kunnen vergelijken met gegevens uit andere landen, wordt aanbevolen om ook garnalen op te nemen in het monitoringsprogramma.
Meer informatie
Tekst: Martine van den Heuvel, Edwin Foekema & Cecile Leuverink, Wageningen Marine Research
Foto's: Studio Retouched (leadfoto: verzamelen van wadpieren door Wageningen Marine Research in de Westerschelde); Jelle Boontje; Wageningen Marine Research