Bestaan er valentijnsschelpjes?

Een strandwandeling kan prima in de categorie 'romantisch' vallen. Tijdens zo'n wandeling kijk je veel naar je geliefde, maar soms ook naar wat je voor je voeten ziet. Volg eens wat wandelende mensen met je ogen: af en toe bukken ze zich om iets op te rapen. Zouden dat op 14 februari zomaar valentijnsschelpjes kunnen zijn? Hier volgen drie Nederlandse opties voor de titel 'valentijnsschelp'.

1. Volg je hart

De vraag wat een valentijnsschelp is, valt niet een-twee-drie te beantwoorden. Wil je een makkelijk antwoord, grijp dan terug op de bekende valentijnshartjes. Ja, er bestaan hartschelpen, schelpen van de familie Cardiidae (naar het Oudgriekse kardía, καρδία = hart). Zowel de wetenschappelijke als de Nederlandse naam zou gebaseerd zijn op de vorm van doubletten in zijaanzicht. Die doet aan een hart denken. Op onze stranden spoelen meerdere soorten aan, waaronder de Noorse hartschelp, Scheve hartschelp en de Gedoornde hartschelp. Ook de algemene Kokkel (Cerastoderma edule) is een hartschelp (een andere naam is eetbare hartschelp; edule betekent eetbaar). Om je geliefde met Valentijnsdag een eetbaar hart te geven met de banale naam 'kokkel' (rijmt op wokkel en mokkel) is misschien minder romantisch, maar een hartvorm hebben de twee aan elkaar zittende kleppen - doubletten –  wel degelijk.

2. Schoonheidsgodin

De planeet Venus, de tweede planeet van ons zonnestelsel en na de zon en maan het helderste object aan de hemel, is vernoemd naar Venus, een godin uit de oudheid die iedereen kent. Als Romeinse godin is ze geassocieerd met de liefde, seksualiteit en vruchtbaarheid. In de Griekse mythologie (als Aphrodite) is ze bovendien ook godin van de naastenliefde. Het verhaal wil dat Venus als betoverende schoonheid aanspoelde op het strand van Cyprus. Sindsdien belichaamt ze het symbool van vrouwelijke schoonheid. Het beeld de ‘Venus van Milo’ (of ‘Aphrodite van Melos’) en het schilderij ‘Geboorte van Venus’ van de schilder Botticelli waarop Venus op een schelp aanspoelt, zijn wereldberoemd. Vanwege die laatste relatie met de zee werd een schelpenfamilie naar de godin vernoemd: de Venusschelpen (Veneridae). Hoewel er veel soorten venusschelpen zijn, kom je op ons strand de Gewone venusschelp (Chamelea striatula) het meest tegen. Spoelen ze levend of vers aan, dan zijn ze crèmewit, met uit de top waaierende kleurbanden, bestaande uit v-vormige vlekjes. Losse oude kleppen zijn vaak geheel bruin of zwart verkleurd. Venusschelpen hebben een omgebogen top en dwarsribbels op de schelp. Het zijn fraaie kunstwerkjes die volgens sommigen geluk brengen.

3. Een trap van Valentijn

Mensen die de natuur bestuderen, hebben Darwin en Linnaeus als held. Wie zich verdiept in Nederlandse schelpen kan echter niet om Rumphius heen. Georg Eberhard Rumpf (1627-1702), in verlatiniseerde vorm Rumphius, was ambtenaar der Oost-Indische Compagnie in Amboina, nu Ambon. Zijn boek, D’Amboinsche Rariteitkamer, kwam drie jaar na zijn dood uit. Hierin beschreef hij veel horenkens en dubbletten. Dat was een halve eeuw vóórdat Linnaeus zijn wetenschappelijke naamgeving invoerde. Alle schelpen hadden beschrijvende Nederlandstalige namen, waarmee de rijke kooplieden in die tijd de schelpen in hun 'rariteitenkabinetten’ konden vergelijken. Die namen zijn heel fantasierijk, zoals Ajuynschil, Baardnyper, Bagynedrol, Billetje, Bontemantel, Duivelsklauw, Gaaper, Hartschulp, Klipkous, Lazarusklep, Midasoor, Olyfantstand, Snippekop, Tol, Vliegescheetje, Zee-oor en Zeeton. Sommige namen gebruiken we nog steeds. Rumphius' tijdgenoten en andere schrijvers gebruikten ook zulke namen. Eén daarvan was de Nederlander François Valentyn (1656-1727). Zowel in een door hem geschreven boek over de 'zeehorenkens in en omtrent Amboina en de naby gelegen Eylanden' als dat van Rumphius, kwamen horentjes voor die de beide heren aanduidden als 'wenteltrap'. En juist die prachtige torenvormige slakkenhuisjes, met een porseleinachtige structuur en over de windingen lopende dwarsribjes, behoren tot de meest gezochte schelpjes van onze stranden. En ze zijn niet eens zo zeldzaam. Vooral bij aflandige wind, als er met een onderstroom van alles op het strand aanspoelt, maak je kans ze te vinden.

Ook aan het vinden van een Wenteltrapje (Epitonium clathrus) kleeft geluk. Bij ons gaat het wel om andere soorten dan in Ambon, maar je moet wel een hart van steen hebben of een ongeluksgodin zijn, wil je zo'n mooi schelpje weer op het strand teruggooien.

Afspraakje

Kunnen we niet gewoon afspreken dat in de week waarin Valentijnsdag valt Wenteltrapjes voor korte tijd even valentijnsschelpjes zijn? Of anders de Venus- of Hartschelpen?

Waarnemingen

Alle meldingen van zee-organismen en zee-, land- en zoetwaterweekdieren zijn welkom bij Stichting ANEMOON en platforms als waarneming.nl.

Tekst: Rykel de Bruyne, Stichting ANEMOON
Foto's: Rykel de Bruyne (leadfoto: potentiële valentijnsschelpjes: links: Kokkel of Eetbare hartschelp met boven een doublet dat in zijaanzicht een hartvorm laat zien; midden drie venusschelpen, de bovenste vers, de onderste twee verkleurd; rechts: Gewone wenteltrap); Ad Aleman; Adriaan Gmelig Meyling
Tekening: Valentyn, F., 1754. Verhandeling der Zee-horenkens en Zee-gewassen in en omtrent Amboina