De Fraaie gifgordijnzwam en ander fraais of giftigs

Paddenstoelen blijven boeien. Soms verschijnen plotseling grote hoeveelheden van een soort, terwijl er meerdere jaren daaropvolgend op dezelfde plek geen enkele verschijnt. Begin september waren er grote hoeveelheden van de Fraaie gifgordijnzwam (Cortinarius rubellus) te vinden op de Noord-Veluwe, terwijl ik ze de jaren daarvoor slechts sporadisch tegenkwam. Ligt het aan de hoeveelheid regen dit jaar? Of het gebrek aan regen de vorige jaren in het gebied? Het is een boeiend fenomeen dat voor veel soorten opgaat en waar al vaker over geschreven is. In het jaar 2000 ging het bijvoorbeeld over de Roodschubbige gordijnzwam (Cortinarius bolaris) (pdf; 17 MB).

Giftige paddenstoelen

De Fraaie gifgordijnzwam is met zijn forse postuur en warm roestbruine kleur goed te herkennen. Dat kan je bepaald niet zeggen van gordijnzwammen in het algemeen. Gordijnzwammen staan als lastig bekend bij paddenstoelenliefhebbers. De fraaie gifgordijnzwam is tegenwoordig vooral in Gelderland en Drenthe te vinden en is matig algemeen. Aan het verspreidingskaartje is te zien dat ze nauwelijks te vinden is in Noord-Brabant en sinds 1989 niet meer waargenomen is in Limburg. De soort is gevoelig voor vermesting en dat is hier goed te zien. Een nauwverwante soort, de Giftige gordijnzwam (Cortinarius orellanus), is door de verslechtering van het milieu al sinds 1987 niet meer gevonden in Nederland. Beide soorten komen (kwamen) voor in loofbossen. De toevoeging 'giftig' is voor beide soorten terecht. De paddenstoelen bevatten orellanine, een stof die naar de wetenschappelijke naam van Giftige gordijnzwam is genoemd. Deze heeft nare eigenschappen en vernielt vooral de nieren bij mensen die er een hapje van nemen. Hoewel de paddenstoel goed herkenbaar is, zijn er slachtoffers geweest die er blijkbaar een soort cantharel of eekhoorntjesbrood in zagen. Dit zegt wel wat over hun paddenstoelenkennis. Vanwege haar giftigheid wordt ze samen met Groene knolamaniet, Kleverige knolamaniet, en Bundelmosklokje gerekend tot de giftigste soorten die in Nederland voorkomen. Laat ze dus vooral staan; net als de andere wel eetbare paddenstoelen.

Paddenstoelen van de supermarkt

Over het al dan niet kopen van paddenstoelen bij de lokale supermarkt nog een opmerking. Een recent en uitvoerig Amerikaans DNA-onderzoek bij diverse pakjes gedroogde paddenstoelen en soepen bracht aan het licht dat er wel wat af te dingen valt op de vermelde wilde soorten. Pakjes met porcini (boleten, deze hebben poriën) bevatten regelmatig de minder smakelijke ringboleten en soms zelfs plaatjeszwammen. Een enkele keer ging het zelfs om soorten die je beter vermijden kan, zoals verschillende soorten krulzoom. Mijn advies zou zijn om in ieder geval goed herkenbare paddenstoelen te kopen en daar een lekkere maaltijd van te maken. Wil je het artikel over het DNA-onderzoek lezen, kijk dan hier!

Tekst: Menno Boomsluiter, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto's: Menno Boomsluiter (leadfoto: Fraaie gifgordijnzwam); Jan Knuiman