Feiten en fabels over olifanten en ivoor

In tegenstelling tot een gewei dat elk jaar wordt afgeworpen en opnieuw wordt gevormd, zijn slagtanden eigenlijk verlengde snijtanden die het hele leven van het dier blijven doorgroeien. Slagtanden zijn van ivoor, dit is hard en crèmekleurig beenweefsel. Olifanten gebruiken hun slagtanden om te graven naar wortels en water, om boomschors te verwijderen, om te vechten met andere olifanten voor dominantie binnen de groep en om vijanden af te weren of aan te vallen. Helaas maken hun slagtanden olifanten ook tot een gewilde prooi voor stropers op jacht naar ivoor. We zetten wat feiten over olifanten en ivoor op een rijtje.

Welke dieren hebben ivoor? 

Olifanten zijn de bekendste dieren met ivoren slagtanden, maar ook walrussen, nijlpaarden, narwallen, potvissen en wrattenzwijnen hebben slagtanden of grote ivoren uitsteeksels. Het woord ivoor wordt gebruikt voor tanden of slagtanden van zoogdieren die commerciële waarde hebben. In tegenstelling tot wat sommige mensen denken, bestaat de hoorn van neushoorns uit keratine, waar ook de haren en nagels van mensen uit bestaan. Al is deze niet van ivoor, er wordt toch op neushoorns gejaagd voor hun hoorn.

Voelt een olifant het als zijn slagtanden worden verwijderd?

Meestal worden olifanten gedood voordat hun slagtanden worden verwijderd, maar soms gaan ze niet direct dood. Het is enorm pijnlijk voor olifanten als hun slagtanden worden afgezaagd. Slagtanden zijn eigenlijk diepgewortelde snijtanden waar zenuwen doorheen lopen. Als ze worden afgezaagd, komen de zenuwuiteinden bloot te liggen en die raken dan gemakkelijk geïnfecteerd. Zo'n infectie overleeft de olifant niet.

Waarom beschouwen mensen ivoor als waardevol?

Over de hele wereld wordt ivoor als statussymbool gezien. Vroeger werd het gebruikt om ornamenten, beeldjes en snijwerk te maken, evenals sieraden, pianotoetsen en schaakstukken. In de traditionele geneeskunst worden aan ivoor helende eigenschappen toegeschreven en wordt ivoorpoeder gebruikt in medicijnen voor verschillende aandoeningen. Begin deze eeuw steeg de vraag naar ivoor als inflatiebestendige grondstof, maar gelukkig hebben recente handelsbeperkingen, met name in China, ervoor gezorgd dat de vraag weer is gedaald.

Het is toch illegaal om ivoor te kopen en verkopen? 

In 1989 werd de internationale handel in ivoor verboden door de Conventie Inzake de Internationale Handel in Bedreigde Uitheemse Dieren en Planten (CITES). Maar de binnenlandse ivoorhandel bleef nog legaal in veel landen. De afgelopen tien jaar hebben de Verenigde Staten, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, China, België, Nederland, Luxemburg, Singapore en nog een handvol andere landen de ivoorhandel aan strengere banden gelegd of volledig verboden. Maar voor antiek ivoor van vóór 1947 of bewerkt ivoor van vóór de CITES-verordening of Europese regelgeving inzake de handel in wilde dieren, gelden andere regels; net als voor ruw ivoor. Dat maakt het allemaal een stuk ingewikkelder. Ook nieuw ivoor wordt illegaal verkocht onder de uitzonderingsregels, en dat is niet altijd even gemakkelijk te achterhalen. De handel in ivoor, zelfs wanneer die legaal is, veroorzaakt verwarring bij de consument en bij de handhaving en is mogelijk een dekmantel voor het witwassen van illegaal verkregen ivoor.

Zou je de slagtanden van olifanten kunnen verven zodat ze waardeloos worden voor stropers? 

Dit creatieve idee lijkt misschien een makkelijke oplossing, maar is in de praktijk niet uitvoerbaar. Je zou de dieren moeten vangen en verdoven om de slagtanden te kunnen verven. Het zou de dieren veel stress opleveren en schadelijk kunnen zijn voor individuele dieren en kuddes. Bovendien zijn de risico's verbonden aan het verdoven van een dier zo groot als een olifant (laat staan een hele kudde olifanten) enorm. Tot slot groeien slagtanden het hele leven van de olifant door. Ze kunnen wel enkele centimeters per jaar groeien, dus we zouden het hele proces bijna elk jaar moeten herhalen. Dat is niet te doen.

Wat doet IFAW om een einde te maken aan de ivoorhandel en om olifanten te beschermen? 

Om een einde te maken aan stroperij van olifanten en de handel in ivoor, moeten we elke schakel in de keten aanpakken: de stroperij, de handel en de vraag. IFAW probeert dit op verschillende manieren te doen. We werken samen met overheidsfunctionarissen in Malawi en Zambia aan vergroting van de handhavende capaciteit en het opzetten van grensoverschrijdende anti-stroperij-eenheden in de strijd tegen wildlife crime en de illegale handel in producten van wilde dieren. In Kenia en Tanzania geven we wildlife rangers en wetshandhavers trainingen in informatievergaring en gegevensanalyse. We werken ook samen met het rechtssysteem om te helpen wildlife criminelen veroordeeld te krijgen.

Veel stropers kiezen voor dit pad omdat ze weinig economisch perspectief hebben. IFAW werkt samen met lokale gemeenschappen om banen te creëren die direct en indirect bijdragen aan de bescherming van olifanten. In plaats van op olifanten te jagen, krijgen mensen de kans om een opleiding tot ranger te volgen, informant te worden, parkvoertuigen te onderhouden of rangeruniformen te naaien.

Wat kun je doen om een einde te maken aan de stroperij en de ivoorhandel?

Om olifanten uit de handen van stropers te redden, moeten we de ivoorhandel platleggen, zowel online als offline, en het bewustzijn van consumenten vergroten. Voorlichtingscampagnes zijn noodzakelijk om publiek bewustzijn te creëren en een verschuiving in gedrag en handelen teweeg te brengen. Uit IFAW-onderzoeken door de jaren heen bleek bijvoorbeeld dat de meeste ondervraagden niet wisten dat ivoor van dode olifanten afkomstig is en dachten dat de slagtanden gewoon uitvallen en weer aangroeien.

Wat kun je doen?

• Praat met kennissen, familie en vrienden over de wrede praktijk van de ivoorjacht.
• Zeg 'nee' tegen aangeboden ivoor en maak melding van verdachte producten van wilde dieren die online te koop worden aangeboden. 
• Laat je stem horen. Op politiek niveau pleiten we in meer landen voor het invoeren van strengere beperkingen op ivoorhandel en het opleggen van afschrikwekkende sancties. Help ons en maak je hard voor wetgeving die wilde dieren beschermt.

Tekst: IFAW
Foto's: IFAW (leadfoto: De douane in Hong Kong onderschepte en confisqueerde 790 kilogram gesmokkeld ivoor uit Angola dat bestemd was voor Cambodja in 2014); Rudi van Aarde; GRI-IFAW