Perspectief voor natuur door kavelruil Rijnstrangen

De Rijnstrangen: oude strangen van de Rijn met zeer bijzondere moerasvogels, waar in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw het rietmoeras op zijn top was. In 2000 holde de kwaliteit sterk achteruit. Rijnstrangen is onderdeel van het Natura 2000-gebied Rijntakken. De provincie werkt hier aan het beschermen, herstellen en versterken van de natuur met als resultaat dat de moerasvogels weer terug zijn. Een gebiedsproces met kavelruil was ondersteunend aan die inzet, waardoor meerdere doelen van de provincie konden worden bereikt.

Ruilresultaten

Voor kavelruil is ruilgrond nodig. De kavelruilen werden mogelijk door de aankoop van percelen grond en drie bedrijven. In totaal ruim 180 hectare. Hierdoor kunnen eigenaren percelen met elkaar ruilen, waardoor er ruimte ontstaat. Ruimte voor grotere kavels voor agrariërs, dichter bij de boerderij, zodat zij makkelijker kunnen boeren. En ruimte voor bijvoorbeeld wandelpaden en natuurinclusief boeren.

Totaal wisselde meer dan 265 hectare grond van eigenaar voor natuurontwikkeling en landbouwstructuurverbetering. Ook kwam er ruimte voor natuurinclusief boeren (42 hectare) en wandelpaden. Zo’n 134 hectare kwam beschikbaar voor natuurontwikkeling, waarvan 30 kilometer aan hagen. Gemeente Zevenaar en anderen realiseerden ruim 12 kilometer recreatieve paden; voor tien particulieren verbeterde de vorm van hun kavel en erf. De meeste ruilingen vonden plaats in de Rosandse polder bij Oud-Zevenaar.

Natuurgraslanden

"Er zijn nu mooie aaneengesloten beheereenheden gecreëerd", vertelt Teun Spek, projectleider Water, Natuur en Landschap bij provincie Gelderland. "Voor de natuur is grond naast het rietmoeras vrij geruild om natuurgraslanden te laten ontstaan. Hiermee realiseerden we over een groot gebied het ensemble open-water-rietmoeras-natuurgrasland. Deze resultaten van de kavelruil dragen bij aan extra ruimte voor een duurzaam rietmoeras en de daarbij horende moerasvogels. Het gaat om de roerdomp, de grote karekiet en de woudaap (een kleine reiger). Na vele jaren natuurontwikkeling komen we hier in de fase van eindbeheer. Het grootste deel van de natuurgronden zijn in eigendom gekomen van Stichting Twickel. Het westelijk deel van de Rosandse polder blijft een regulier landbouwgebied en houdt een rol als economische drager. In het noorden langs de dijk is Stichting Huis Sevenaer beheerder geworden van de natuurgraslanden."

Natuurinclusieve landbouw

Voor de provincie Gelderland zijn het vergroten van biodiversiteit en natuurinclusieve landbouw belangrijk. Dat is een vorm van duurzame landbouw die gebruikmaakt van de natuurlijke omgeving en deze integreert in de bedrijfsvoering. Daarnaast draagt natuurinclusieve landbouw actief bij aan de kwaliteit van diezelfde natuurlijke omgeving en heeft het een positief effect op de biodiversiteit. Teun Spek: "De stichting Twickel is een grote grondeigenaar in dit gebied, die dezelfde doelen voor natuur en natuurinclusieve landbouw nastreeft als wij. Deze stichting kwam met een integraal plan voor natuur en natuurinclusieve landbouw, waarin onze wensen voor natuurontwikkeling ook hun plek konden krijgen. In het plan is ook ruimte gegeven voor landschapsherstel, wandelgelegenheid en cultuurhistorie."

Twickel sluit met het project aan bij de wens van de provincie Gelderland om meer natuurinclusief te boeren. Bij deze vorm van landbouw worden agrarische percelen anders ingericht en zijn de agrariërs – met een passend verdienmodel – nauw betrokken bij het beheer. Het project dient als voorbeeld voor andere Twickel-gronden.

Economische dragers

In de Gelderse Waard was Twickel hier al mee gestart. Hier zijn twee landbouwbedrijven: een akkerbouwbedrijf (Bouwplaats) en een melkveehouderij (Waardmansplaats). Tijdens het proces kwamen er ook twee nieuwe hoevepachters van Twickel in het gebied. Een biologische melkveehouder nam de pacht over van de Waardmansplaats. Het gaf eigenaar Twickel de mogelijkheid om zo’n vijftien procent van het areaal van dit bedrijf om te vormen tot natuur. Tien procent van het landbouwareaal van de Bouwplaats is benut voor de aanleg van hagen, kruidenrijk grasland en natuurstroken. Hier boert een akkerbouwer met vleesvee (Charolais). Het bedrijf heeft voor het weiden, maaien en hooien de beschikking over grote delen van de zomerkades die rondom de Gelderse Waard liggen. "Samen met de pachters hebben we regels opgesteld en afspraken gemaakt over het beheer. Zij gaan ook de natuurgraslanden beheren. Dankzij de kavelruil in Rijnstrangen kwamen de percelen nog gunstiger en aaneengesloten te liggen. Er wordt gewerkt met ‘natuurpacht’: in ruil voor het beheer wordt nauwelijks pacht betaald. Ook komt de pachter een deel van het beheersgeld vanuit het Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) toe. Deze twee bedrijven worden twee belangrijke economische dragers van het gebied. Hiermee is dit gebied klaar voor een natuurinclusieve toekomst", zegt Wilke Schoemaker, beheerder bij Stichting Twickel.

Vergroten biodiversiteit

De inrichting in de Gelderse Waard en de Rosandse Polder sluit aan bij natuurinclusieve landbouw. Om natuur en landbouw weer meer met elkaar te verbinden, plantte Stichting Twickel met ondersteuning van de provinciale subsidieregeling Biodiversiteit en Landschap langs alle agrarische percelen struweelhagen of knotwilgen. Aan weerszijden liggen bovendien botanische graslandstroken of akkerranden. Samen zo’n 17 meter breed. Het moet de biodiversiteit in dit gebied verhogen. Op deze stroken mogen geen mest en gewasbeschermingsmiddelen gebruikt worden. De akkerranden worden niet geoogst, zodat ze in de winter als voedselvoorziening voor dieren en vogels dienen. "Bijna zeven kilometer struweelhagen hebben we aangeplant. De hagen bestaan voor tachtig procent uit meidoorn en twintig procent uit besdragende inheemse struiksoorten", legt Wilke Schoemaker uit. "Naast struweelhagen hebben we ook zevenhonderd meter aan knotbomen aangeplant. Vorig jaar hebben we al zes kilometer struweelhagen aangelegd op eigen grond. We verstevigen de natuur en leggen ecologische leef- en verbindingsstroken aan langs de agrarische percelen om zo de natuurgebieden te verbinden door een groene dooradering."

Nooit klaar

De komende tijd rondt de provincie nog enkele ruilen af. Voor de zomer maakt ze de balans op over de resterende dertig hectare. De percelen waar de provincie geen bestemming voor heeft, worden verkocht.

"Het casco staat, maar de stoffering moet nog. Om graslanden, die jarenlang onder traditioneel agrarisch beheer zijn geweest, om te zetten naar natuurlijk bloemrijk grasland kost tijd. De nieuwe ingeplante heggen moeten nog uitgroeien. Het rietmoeras vergt ook nog onderhoud en herstel. Met het herschikken van kavels zijn we wel klaar, maar met het beheer van het prachtige gebied eigenlijk nooit", zegt Teun Spek.

Uitzending Kavelruil Rijnstrangen

Verschillende betrokkenen doen tijdens een livestream uit de doeken waarom de kavelruil voor hen van belang is. Er is grond geruild voor landbouwstructuurverbetering en natuurontwikkeling. En er is ruimte gemaakt voor recreatieve paden en natuurinclusief boeren.

Presentator George Meurders ontving de volgende gasten:

• Harrie Swarte, kavelruilcoördinator
• Peter Drenth, gedeputeerde voor landbouw, natuur en landschap, en biodiversiteit
• Belinda Elfrink, wethouder gemeente Zevenaar
• Anja van Norel, directeur van Landgoed Huis Sevenaer
• Egbert Jaap Mooiweer, directeur rentmeester bij Stichting Twickel

Tijdens de uitzending zijn prachtige fragmenten van opnames in het gebied te zien. Het programma is terug te zien via Gelderland.nl/Rijnstrangen.

Tekst: Rina Scharpert
Foto’s: Provincie Gelderland; Dirk Oomen; Stichting Twickel