De Zumpe: ontwikkeling van een prachtig natuurgebied

Gefaseerde inrichting door verschillende partijen

In 2014 is voor het gebied een landschapsecologische systeemanalyse (LESA) opgesteld waarbij met behulp van bodemboringen, peilbuisanalyses en vegetatiegegevens nauwkeurig in beeld is gebracht hoe het gebied ecohydrologisch functioneert. Op basis hiervan is een totaal inrichtingsplan voor 120 hectare opgesteld. Een eerste deelgebied van 40 hectare, in eigendom van de gemeente Doetinchem, is in 2016/2017 al ingericht. De (her)inrichting van een volgend deelgebied van 40 hectare gebeurt in 2021. Hierbij wordt de hydrologie voor de bestaande natuur en de nieuw te ontwikkelen natuur verder hersteld. Maar liefst acht particuliere eigenaren, Staatsbosbeheer en gemeente Doetinchem doen mee. De eerder uitgevoerde maatregelen werpen al vruchten af. In de schrale graslanden en wateren zijn nu al 26 Rode Lijst-soorten gevonden; onder andere verschillende orchideeënsoorten en zes soorten kranswieren.

Achterhoeks coulisselandschap

Pieter Westerhof is projectleider namens de Bosgroepen, die de planvorming en -uitvoering verzorgen. Pieter: “Het gebied wordt ingericht zoals het er vroeger uit heeft gezien, een Achterhoeks coulisselandschap. Dat betekent openheid, omzoomd grasland met houtwallen, heggen en singels en stukjes braamstruweel. Bijzonder zijn de vochtige hooilanden en kruiden- en faunarijke graslanden, met aan de rand nog wat extensief agrarisch landschap. Daarnaast ligt hier een prachtig stuk elzenbroekbos. Met verschillende maatregelen gaan we vooral de verdroging van het gebied tegen en zorgen we dat het systeem zich kan herstellen.”

Elzenbroekbos weer teruggebracht

Vóór 1900 stond hier grotendeels elzenbroekbos; een vochtig bos met voornamelijk zwarte els, dat een groot deel van het jaar onder water staat, en in de zomer slechts oppervlakkig uitdroogt. Met de aanleg van een kanovijver rond 1910/1920, en de bijbehorende dump van de overtollige grond in het bos, werd een deel van het bos hier platgeslagen. Later werden populieren geplant omdat het elzenbos niet opnieuw aansloeg. Door de slechte hydrologische staat is een deel van het bos verdroogd. Andere soorten dan de els, zoals Amerikaanse vogelkers en esdoorn, die er eigenlijk niet thuishoorden, overwoekerden het bos. Pieter: "We hebben de voedselrijke toplaag, ongeveer 30-40 centimeter, drie jaar geleden verwijderd. De aanwezige elzen zijn nu al drie tot vier meter hoog. Ze zijn door natuurlijke verjonging ontstaan. In het verdroogde, hoger gelegen stukje bos, halen we de Amerikaanse vogelkers er straks in één keer uit. Handmatig en zonder chemicaliën. Als straks het grondwaterpeil weer op orde is door de hydrologische maatregelen, en het bos weer nat is, dan zou de Amerikaanse vogelkers hier niet meer moeten kiemen. Dan staat het ook hier in het voorjaar overal vol met bloeiende gele lis onder de elzen. Een prachtig gezicht!"

Soortenrijkdom in de open vlaktes

Het open gebied met grasland en vennetjes is de afgelopen jaren flink onder handen genomen. Het is opgeschoond en er is lokaal verzameld kruidenrijk gras bijgezaaid. Daarnaast is er gekozen voor sinusbeheer; gefaseerd maaien met slingerende maaipaden. Dat alles draagt dat bij aan versterking van de biodiversiteit in het gebied. “Het eerste jaar na het schoonmaken kwam er al moerashertshooi voor in de aanwezige vennetjes. Deze soort kwam tevoorschijn uit een oude zaadbank die rond 1950 was dichtgeschoven. Ook de bijzondere stijve moerasweegbree was er al snel weer thuis”, vervolgt Pieter.

Noodzakelijk beheer na werkzaamheden

“Verder is er hier in dit open gebied na de werkzaamheden nog een beetje beheer nodig, zodat soorten als vogelkers en walnoot niet gaan overheersen. Doe je niks, dan nemen invasieve soorten het over. We hebben de alom aanwezige Canadese guldenroede uit het gebied weggehaald. Het ziet er mooi uit en trekt ook insecten, maar het is zo invasief dat er geen ruimte was voor andere, oorspronkelijke soorten.” Vrijwilligers blijken van onschatbare waarde. “De guldenroede hebben we eerst machinaal verwijderd en nu doet Marcel Hendriks, een vrijwilliger, elke dag een rondje om opkomende planten met de hand te verwijderen. Zulke vrijwilligers zijn fantastisch en onmisbaar”, aldus Pieter.

Waterbeheer en hydrologische maatregelen

Daar waar in het voormalig agrarisch gebied eerder alles gericht was op het afvoeren van water, willen we het water nu zo veel en zo lang mogelijk vasthouden. Pieter: “Hydrologische herstelplannen waren vroeger gericht op lokale maatregelen; dammetjes, duikers, enzovoorts. Nu werken we aan systeemherstel en aan aansluiting op omliggende gebieden. Dat kan hier in De Zumpe door de natuurlijke meander terug te brengen; het water gaat eerst door het hele gebied, inclusief het bos met rabatten, voordat het overgebleven water afgevoerd wordt. We hebben eerder al een verbindingsarm (sloot) dichtgegooid en een dam gelegd. Dit vertraagt de afvoer van het water, waardoor het grondwaterpeil hoger komt te staan. Dat zie je aan de aanwezige peilbuizen. We hebben de grondwaterstand goed in beeld hier. Er staan veel peilbuizen in het gebied waarvan men de informatie maandelijks afleest. In grote delen van Nederland en vooral ook in de Achterhoek had de natuur vorig jaar last van de droogte, maar hier viel dat relatief gezien erg mee. Bij een piek kan het water nog steeds weg via een overstortpunt in de Doetinchemse Slinge. Het bestaande gemaal wordt verwijderd.”

Het vervolg: zichtlijnen, houtwallen en singels

Er zijn nog een paar kleine dingen die moeten gebeuren in ‘deelgebied 2’, waaronder het terugbrengen van de zichtlijnen in dit Achterhoekse coulisselandschap. Met kleine ingrepen herstellen we oude houtwallen en singels; lijnvormige elementen tussen de percelen. Dit gebeurt vooral op de terreinen van de deelnemende particulieren. Na afronding van fase 2 is ruim 40 hectare bestaande natuur hersteld en 40 hectare nieuwe natuur gerealiseerd. De vergunningsvrije activiteiten zijn al uitgevoerd, de andere werkzaamheden volgen dit jaar. Ook de voorbereidingen voor de volgende fase zijn al gestart. De komende jaren wordt het gebied nog verder uitgebreid. Pieter: “Uiteindelijk kun je hier straks een heel ‘rondje Zumpe’ lopen, van ongeveer tien kilometer, door prachtig natuurgebied.”

De (her)inrichting van natuurgebied De Zumpe is een gezamenlijk project van Provincie Gelderland, Gemeente Doetinchem, Staatsbosbeheer, Waterschap Rijn en IJssel, Bosgroepen, Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging en diverse particuliere eigenaren.

Tekst: Bosgroepen
Foto’s: Pieter Westerhof en Barbara Groen (leadfoto: Elzenbroekbos in De Zumpe), Bosgroepen