Langetermijneffecten van extensieve duinbegrazing in kalkarme kustduinen

Begrazing is een van de meest toegepaste vormen van beheer om verruiging en vergrassing in kustduinen tegen te gaan. Onderzoekers van Stichting Bargerveen en Wageningen Environmental Research hebben in opdracht van het Kennisnetwerk OBN de langetermijneffecten van extensieve duinbegrazing in kalkarme kustduinen onderzocht.

Begrazingsexperiment Vlieland

Het onderzoek vond plaats in een zogenaamde experimentele BACI-opzet (Before-After-Control-Impact). Hierbij worden begraasde en onbegraasde proefvelden vergeleken, zowel voorafgaand aan de maatregel als nadat de maatregel al enige tijd is uitgevoerd. Hierdoor kan het effect van begrazing worden onderscheiden van de autonome ontwikkelingen (zoals successie van vegetatie, bodemontwikkeling) en begrazings-onafhankelijke verschillen tussen jaren, zoals wisselende weersomstandigheden.
Een van de weinige locaties waar het mogelijk is om met behulp van een dergelijk experiment de effecten van extensieve begrazing in kustduinen te volgen, is de Vallei van het Veen op Vlieland. Doordat tussen 1993 en 2018 in dit gebied de veebezetting – en daarmee de graasdruk – varieerde, is er een uitspraak te doen over zowel de effecten van langdurige zeer extensieve tot extensieve begrazing (gedurende 17 jaar) als van de daarop volgende verhoging van de graasdruk (gedurende 5 jaar) in kalkarme duinen. De analyse richtte zich op de 23 plots die gedurende de gehele onderzoeksperiode intact zijn gebleven.

Effecten van begrazing

Begrazing heeft niet alleen sterke effecten op plantensoorten en vegetatiestructuur ,maar ook op microklimaat, bodemopbouw en ongewervelde dieren. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen duinheide en duinvalleien.
De extensieve begrazing zoals toegepast in de Vallei van het Veen had verschillende effecten: vergrassing, verstruweling en boomopslag werden teruggedrongen, de vegetatiehoogte werd gemiddeld lager en gevarieerder en de diversiteit in plantensoorten en van loopkeversoorten nam toe. De bodemopbouw veranderde niet door begrazing, maar de dichtheid van de bodem nam met begrazing wel toe. Door ziektes als RHD en myxomatose is de konijnenstand op Vlieland laag, maar er is wel meer konijnenactiviteit in begraasde delen.
Na 25 jaar begrazing heeft zich in het gebied een open duinlandschap ontwikkeld. De toename van de graasdruk in de laatste 7 jaar van het onderzoek zorgde zowel bij planten als bij loopkevers voor een lichte afname in diversiteit, en ook tot een meer eenvormige vegetatiestructuur.

Vervolgonderzoek

Wisselbegrazing, waarbij gebieden afwisselend sterk, zwak of geheel niet worden begraasd, lijkt een geschikte maatregel om verruiging van kustduinen tegen te gaan, zonder dat soorten die gevoelig zijn voor begrazing sterk afnemen. Er wordt echter nog nauwelijks doelbewust met wisselbegrazing gewerkt om behoud of herstel van biodiversiteit te bewerkstelligen. Voor concrete adviezen over schaal, frequentie en timing van begrazing mist de noodzakelijke kennis over effecten op bodem, vegetatie en fauna. Het in 2021 opgestarte OBN-onderzoek naar ‘Effecten van wisselbegrazing op biodiversiteit in kustduinen’ gaat komende jaren de effecten van wisselbegrazing onderzoeken in zowel kalkrijke als kalkarme duingebieden.

Meer informatie

• Rapport Langetermijneffecten van extensieve duinbegrazing in kalkarme kustduinen (pdf; 30 MB)
• Opname en presentaties webinar Begrazing kalkarme duinen 3 december 2020

Tekst: Neeltje Huizenga, Kennisnetwerk OBN
Foto's: Marijn Nijssen (leadfoto: Soayschapen in droog duin Vallei van het Veen Vlieland)