De Houtrak is een belangrijke schakel voor de omliggende natuur- en recreatiegebieden en is onderdeel van het Natuurnetwerk Nederland. Staatsbosbeheer heeft de laatste jaren hard gewerkt om het gebied een kwaliteitsimpuls te geven. Met het openzetten van de stuw in de Houtrakkerbeemden, zodat er nieuwe, brakke graslanden kunnen ontstaan, is het werk in oktober 2020 afgerond.
Brakke natuur uniek voor Noord-Holland
Van oudsher kwamen er in Noord-Holland op vele plekken brakke graslanden voor. Met name de Zaanstreek was beroemd vanwege dit natuurtype. Op veel plekken groeiden melkkruid en tal van andere brakwatersoorten.
Door de afsluiting van de Zuiderzee is heel Noord-Holland sterk verzoet en ruimden de brakwaterplanten vrijwel overal het veld om plaats te maken voor zoete soorten als dotterbloem. Inmiddels zijn er nog maar weinig plekken in de provincie om brakke natuur te ontwikkelen. Het water wordt na het verblijf in het gebied teruggevoerd naar het brakke Noordzeekanaal. In de Houtrakkerbeemden was dit wel mogelijk omdat het brakke water niet naar andere (agrarische) gebieden stroomt. Voor de realisatie hebben de provincie en Staatsbosbeheer de handen ineen geslagen.
Ontwerp en uitvoering
De kreek is ontworpen in aansluiting op het oorspronkelijke Oer-IJ, dat in het verleden ook ten noorden van de Houtrakkerbeemden stroomde. Vanuit Zijkanaal C, een zijkanaal van het Noordzeekanaal, stroomt brak water met een zoutgehalte van 3700 milligram chloride per liter water de Houtrakkerbeemden binnen. Er is in 2019/2020 een meanderende kreek aangelegd waarop sloten aansluiten, zodat het brakke water zich over het gebied kan verspreiden. Ook wordt jaarlijks het peil op hoog gezet waardoor het grasland 25 tot 30 centimeter kan inunderen met brak water. De oppervlakte van het gebied is ongeveer 45 hectare, waarbij ongeveer 35 hectare met brak water wordt overstroomd. Tijdens de inrichting waren er in het gebied al drie territoria van de kleine plevier en 18 paar veldleeuweriken gesignaleerd.
Spontane natuurontwikkeling
De verwachting is dat allerlei brakwaterplanten zich in het grasland zullen vestigen. De inrichting zorgt ervoor dat het brakke water het landschap in verschillende mate beïnvloedt, zowel qua hoogte als tijdsduur. Hierdoor kunnen soorten zich op de geschikte plekken vestigen, wat bijdraagt aan de interne variatie. Er kunnen soorten groeien van zilt grasland, langs de slootranden kunnen soorten van zilte ruigte een plek krijgen en in het water kunnen brakwater-waterplanten zich vestigen. Daarbij kan gedacht worden aan zeeaster, heemst, gewoon en stomp kweldergras, deens lepelblad, gewoon lepelblad, rode ogentroost, zilte rus en zilte schijnspurrie. Mogelijk vestigt zich hier ook de zilte waterranonkel, want deze soort groeit wel in de brakke Noorder IJ-plas dat nu een van de weinige gebieden met een brak karakter rond het Noordzeekanaal is. Langs zijkanaal C groeit nu al een enkel exemplaar van echt lepelblad. Behalve brakwaterplanten zullen in het kielzog van deze soorten ook allerlei brakwaterdieren zich hier vestigen, zoals de brakwatersteurgarnaal die nu al in de nabijgelegen Westhoff-plas leeft. Echt 'zoute' soorten zoals zeekraal, schorrenkruid en lamsoor zullen zich vermoedelijk niet vestigen, daarvoor is het zoutgehalte te laag. Maar de natuur weet ons steeds weer te verrassen, het wordt dus zeker spannend hoe dit nieuwe gebied zich zal ontwikkelen.
Even geduld
Het is heel bijzonder én belangrijk dat het in 2020 gelukt is om op bescheiden schaal zilte graslanden te ontwikkelen en zo de verbinding met de zee, die Amsterdam van oudsher altijd had, een nieuwe dimensie te geven. Natuurlijk vergt het wel tijd voordat dit natuurgebied tot volle wasdom komt, maar alle omstandigheden zijn goed voor een mooie ontwikkeling.
Tekst: Arnout-Jan Rossenaar, Staatsbosbeheer en Robbert de Ridder, Provincie Noord-Holland
Foto's: J.den Boef, Staatsbosbeheer (leadfoto: brakke kreek Houtrakkerbeemden); C. Wouda