De bijzondere doodshoofdvlinder

De doodshoofdvlinder werd mede bekend dankzij het boek en de bekroonde film ‘The Silence of the Lambs’, waarvan op de kaft en op de posters deze vlinder een prominente plek inneemt. De vlinder heet zo omdat hij op zijn borststuk een duidelijke vlek heeft die op een doodshoofd lijkt. Ieder jaar komen er wel waarnemingen van deze vlinder binnen, maar in 2020 zijn het er veel meer dan normaal. Hoe dat komt is niet helemaal duidelijk. Het is een trekvlinder en het voorkomen in ons land is afhankelijk van verschillende zaken. Hoeveel er in zuidelijker streken waren en welke weersomstandigheden er waren zijn onder meer van belang. Een flinke zuidelijke stroming zorgt ook voor meer aanvoer van vlinders uit het zuiden. Doodshoofdvlinders worden in Nederland ook regelmatig dood gevonden. De vlinders zijn namelijk in staat bijennesten binnen te dringen. Daar snoepen ze van de honing. Bijen kunnen in natuurlijke bijennesten de vlinder niet doden, omdat de doodshoofdvlinder exact tussen twee raten past. De bijen kunnen daar niet zijn kwetsbare buik bereiken. In ‘kunstmatige’ bijenkasten worden ze vaak wel gedood, omdat de raten daarin verder uit elkaar staan. Imkers vinden soms dus dode, in bijenwas gemummificeerde vlinders in hun kasten.

De doodshoofdvlinder kan nog iets bijzonders: als hij zich bedreigd voelt, maakt de vlinder een hoorbaar piepend geluid. Hoe de vlinder het geluid kon maken, was lange tijd onduidelijk. De meeste insecten die geluid maken doen dat door vleugels of poten tegen elkaar te wrijven (zoals sprinkhanen). Wetenschappers hebben nu gevonden dat het gaat om een tweedelig, accordeonachtig systeem in de monddelen van de vlinder. Dit beweegt heel snel en zorgt zo voor het geluid.

Op dit filmpje is het geluid van de doodshoofdvlinder te horen.

Tekst: Ineke Radstaat en Kars Veling, De Vlinderstichting
Foto’s: Jaap Schelvis , Saxifraga; Frits Bink, Saxifraga
Filmpje: PerSkarin
Kaartje: NDFF