Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW) heeft de Waddenacademie opdracht gegeven om op basis van bestaande wetenschappelijke publicaties in kaart te brengen wat de versnelde klimaatverandering betekent voor de vogels die gebruik maken van de Oost-Atlantische trekroute. Het rapport Effecten van klimaatverandering op vogels in het Waddengebied (pdf: 5,7 MB) van deskundige Jeroen Reneerkens bevat de bevindingen en conclusies van het onderzoek. En die geven reden tot zorg. Klimaatverandering wordt vaak gezien als een probleem van de toekomst, maar het is duidelijk dat klimaatverandering nu al grote bedreigingen voor de trekvogels met zich meebrengt.
In het rapport beoordeelt Reneerkens de wetenschappelijke literatuur over dit onderwerp om zo de potentiële effecten van klimaatverandering op trek- en broedvogels die de Waddenzee gebruiken te kunnen beschrijven. Klimaatverandering heeft een grote invloed op de leefgebieden van de vogels langs hun hele trekroute. Reneerkens: ”De omstandigheden in de broedgebieden van wadvogels rond de poolcirkel veranderen nu al sterk; de opwarming van het klimaat gaat daar nog sneller dan bij ons. Als de wereldwijde temperatuur gemiddeld twee graden Celsius stijgt, dan kan dit in het Arctisch gebied vier graden Celsius zijn. Schelpdieren in de Waddenzee, een belangrijke voedselbron voor de vogels, kunnen massaal sterven tijdens hittegolven. Dit zijn problemen die al op korte termijn optreden. Op de langere termijn kan versnelde zeespiegelstijging bovendien leiden tot het verdrinken van wadplaten, waardoor vogels daar niet meer kunnen foerageren. En nesten op kwelders zullen vaker wegspoelen tijdens voorjaarsstormen.”
Cumulatief
Alle klimaateffecten tezamen hebben een cumulatieve invloed, waarvan de gevolgen nu nog niet te overzien zijn. Jeroen Reneerkens: “Waarschijnlijk zullen de overlevingskansen en het voortplantingssucces voor de trekvogels nog sterker afnemen dan we op grond van de op zichzelf staande studies nu weten. We kunnen de klimaatverandering niet stoppen. Wel kunnen we, door een beter beheer van de Waddenzee, vogels de mogelijkheden bieden om de effecten ervan beter op te vangen. Als de vogels immers gezonder zijn, en minder hinder ondervinden van andere (menselijke) drukfactoren, zijn ze beter in staat om te gaan met de veranderende omstandigheden.”
Samenwerken aan maatregelenpakket
Het is belangrijk om de gevolgen van de klimaatverandering voor vogels binnen het Waddengebied op te vangen. Met name door de vogels hun foerageer- en rustmogelijkheden te blijven gunnen en zo mogelijk nog uit te breiden. PRW neemt daarom initiatief om, samen met natuurbeheerders en overheden in het Waddengebied, in 2020 een maatregelenpakket te ontwikkelen dat daarop gericht is.
Omstandigheden zo optimaal mogelijk
Jonna van Ulzen van PRW: “We kunnen niet alle gevolgen van klimaatverandering langs de trekroutes oplossen. Vanuit onze verantwoordelijkheid voor de bescherming van het ecosysteem van de Waddenzee, inclusief de vele duizenden vogels die in het gebied overwinteren of het gebruiken als tankstation en rustplaats op hun trekroute, kunnen we er gezamenlijk wel voor zorgen dat de omstandigheden hier zo optimaal mogelijk worden. De Waddenzee is nu al een essentiële plek langs de trekroute. Als de omstandigheden hier verbeteren is dat niet alleen goed voor de lokale vogels, maar geeft het vogels ook een grotere kans zich aan te passen aan het veranderende klimaat elders langs de trekroutes. Om dit te bereiken zullen we met alle beheerders en gebruikers van het Waddengebied samen moeten werken.”
Meer onderzoek nodig
Ook zal er meer onderzoek nodig zijn om beter te begrijpen hoe klimaatverandering op de trekvogels en hun omgeving inwerkt en wat het handelingsperspectief is om daar wat tegen te doen. Er is nu nog geen samenhangend onderzoeksprogramma naar de effecten van klimaatverandering op de natuurwaarden van de Waddenzee, en dus evenmin voor de trekvogels. Het is hoog tijd dat dit wordt opgezet.
Tekst: Jonna van Ulzen, PRW / Vogelbescherming Nederland en Jeroen Reneerkens, NIOZ
Afbeeldingen: Joop van Houten, Rijkswaterstaat; Jeroen Reneerkens