Lokale bewoners Amazonewoud strijden voor hun leefgebied

In drie terreinwagens volgeladen met hulpgoederen en spullen om branden te bestrijden zijn we al vier uur onderweg door het Braziliaanse Amazonegebied. Ik ben hier met Edegar, mijn Braziliaanse WWF-collega, en Ivaneide, de coördinator van Kanindé, een NGO die in dit gedeelte van de Amazone opkomt voor de rechten van inheemse volken. We rijden vanaf de stad Porto Velho over een modderige zandweg tussen glooiende heuvels met vooral veel gras en koeien. In de jaren tachtig was dit nog allemaal tropisch regenwoud waar inheemse volken leefden, ver weg van de moderne wereld. Nu wonen er veeboeren en zie je slechts hier en daar nog een plukje bos.

Totale isolatie

We hebben nog een half uur te gaan tot de nederzetting Jamaru in het Uru Eu Wau Wau-gebied. Deze laatste groene oase van twee miljoen hectare groot (zo groot als de helft van Nederland) wordt beschermd door de Braziliaanse grondwet, vanwege de inheemse volken die er leven én als natuurgebied. Er wonen nog acht inheemse groepen; vijf daarvan hebben sinds de jaren tachtig contact met de buitenwereld en drie groepen leven nog in totale isolatie in het midden van het beschermde gebied. Zelfs de andere inheemse volken hebben geen contact met hen.

Witte rookwolken

Op de grens van het beschermde natuurgebied zien we witte rookwolken opstijgen. Het is een stuk regenwoud dat net is vernietigd en nog smeult. Stukje bij beetje wordt zo het land van de inheemse bevolking verder ingepikt. Het is confronterend om nu met eigen ogen te zien wat de afgelopen maanden het nieuws domineerde. 

Kanindé

Mijn reisgenoot Ivaneide heeft zelf inheems bloed en is als kind middenin de Amazone opgegroeid. Na haar studie was het voor haar een logische keuze om zich te gaan inzetten voor de rechten en het behoud van de cultuur van inheemse volken. In 1992 richtte zij de organisatie Kanindé op, uit onvrede over hoe de Braziliaanse overheid met inheemse mensen omging. Inmiddels heeft Kanindé, mede met hulp van WWF-Brazilië, een studiecentrum gebouwd om cursussen te geven over rechten, en om de kennis en cultuur van de inheemse volken te koppelen aan wetenschappelijke kennis over natuurbeheer. Ook hebben ze projecten om duurzame ontwikkeling te stimuleren, bijvoorbeeld door de verkoop van paranoten, cassave en açaibessen uit de Amazone. 

Vogelvrij

Tijdens onze reis naar Jamaru vertelt Ivaneide hoe de situatie de afgelopen jaren is verslechterd. Sinds president Bolsonaro aan de macht is, zijn ze alleen nog maar bezig om te voorkomen dat illegale houtkappers, veeboeren en goudzoekers de beschermde gebieden annexeren. De inheemse bevolking en de natuur zijn door president Bolsonaro vogelvrij verklaard. Ze is niet bang, zegt ze, maar ze kunnen niet meer in volle openheid werken. Daarvoor is het te gevaarlijk, want illegale activiteiten, zoals het platbranden van beschermd bos, worden niet meer bestraft. Erger nog, ze worden zelfs aangemoedigd door president Bolsonaro.

Branden zijn een symptoom

Dankzij de vele donaties voor de noodactie heeft WWF deze zomer hulp kunnen geven door middel van materialen om branden tegen te gaan en te bestrijden. Maar zoals Ivaneide zegt: “Die branden zijn een symptoom. Veel erger is het dat de overheid toestaat dat de rechten van deze mensen geschonden worden en beschermde natuur vernietigd wordt. Het enige dat we nu kunnen doen, is het nemen van juridische stappen. En zorgen dat we de wereld laten zien wat hier gebeurt.” We zijn nu hier om samen te kijken wat WWF kan doen om daaraan bij te dragen en meer structurele steun te bieden; voor het beschermen van mens én natuur.

Teken van vriendschap

Net voor het donker komen we in de nederzetting Jamaru aan. We krijgen een hartelijke ontvangst van Djuup, de leider van het dorp, en de twaalf andere bewoners. Samen met een aantal lokale bewoners van Jamaru en medewerkers van Kanindé laden we snel de auto’s uit. De nederzetting bestaat uit vier huizen met daarvoor een open keuken, en een schooltje met een bijgebouw. Daar kunnen we straks slapen. We zitten op bankjes in één van de open keukens. De vrouw van Djuup heeft een maaltijd gemaakt met spullen die we zelf hebben meegebracht: rijst en bonen. En als teken van vriendschap serveren ze een geroosterd varken dat ze die ochtend met pijl en boog in het bos hebben geschoten.

Inferieur behandeld

Terwijl we wat eten, vertelt Djuup over de angstige tijd die ze doormaken. Tien dagen na de verkiezingen stonden er ineens veertig mannen in hun bos. Ze schreeuwden dat ze het recht hadden om de grond in te nemen omdat president Bolsonaro dat had gezegd. De Uru Eu Wau Wau-bewoners hebben de invasie op hun mobiele telefoon vastgelegd en deze later via Kanindé verspreid. Een groep mannen uit het dorp loopt sindsdien regelmatig de randen van het bos na om te kijken wat er gebeurt en, als het nodig is, juridische hulp in te schakelen. Deze monitoring is volgens hen nu hard nodig. Het helpt als ze daar mobiele telefoons voor kunnen gebruiken, om zo ter plekke bewijs te verzamelen. Ook vertelt Djuup dat hij erg blij is met onze komst en onze interesse in hun leefwijze en cultuur. Hij en zijn mensen worden vaak inferieur behandeld en het doet hem goed dat we hen zelfs vanuit Europa steunen in hun strijd. 

Frontlinie van natuurbescherming

Terwijl ik later de slaap probeer te vatten in een kakofonie van vogel- en kikkergeluiden, word ik ineens overmand door emoties. Deze mensen hebben er zelf nooit om gevraagd om hun land te moeten delen en nu is hun hele bestaan in gevaar. Ze hebben helemaal geen grote en speciale wensen. Zij zijn onze frontlinie van natuurbescherming en willen dolgraag verder leven in harmonie met natuur. En zelfs dát wordt ze niet gegund.

Roeien in stilte

De volgende ochtend om vijf uur, net voordat het licht wordt, lopen we met Djuup en Ivaneide naar de rivier naast het dorp: de levensader die hen voorziet van schoon drinkwater en vis. Bovendien gebruiken ze de rivier om per boot verder het gebied in te trekken om voedsel te verzamelen. We roeien in stilte naar een stroomversnelling om de zon op te zien komen. Een prachtig vredig moment.

Duurzaam produceren

Terug in het dorp lopen we samen met de andere bewoners langs de rand van het bos, waar op kleine velden yam, cassave, mais en katoen worden verbouwd. Ze hakken dan eerst een stukje bos om zodat ze een paar jaar voedsel kunnen telen. Daarna wordt het veld weer voor tientallen jaren met rust gelaten zodat het bos zich kan herstellen. Op deze manier produceren ze op een duurzame manier voedsel: in balans met de natuur.

Voorvechters van natuurbescherming

Na deze wandeling moeten we helaas alweer terug naar Porto Velho. Maar wat was het een indrukwekkende ervaring. Op de terugweg zit mijn hoofd vol met gedachten. Eén ding is zeker: deze natuur én deze mensen moeten geholpen worden! Ik overleg met Edegar en ik ben blij te horen dat hij hetzelfde heeft ervaren als ik. We kunnen structureel helpen door de stem van deze mensen te laten horen en door ervoor te zorgen dat internationale druk verder op gang komt. En door fondsen te werven, zodat ze over de juiste middelen kunnen beschikken. Zo kunnen wij, vanuit Nederland, de voorvechters van de natuurbescherming in het Amazonegebied helpen. Laten we daar allemaal aan meehelpen: samen staan we sterk!

Tekst en foto's: Natasja Oerlemans, Wereld Natuur Fonds