Mensen, bomen en planten; ze kunnen niet zonder paddenstoelen

“Ik ben geboren in een Schijndelse boerderij. Daar zat ik tot mijn elfde in de bossen en slootjes. Ook toen ik later een gezin kreeg en carrière maakte, is die liefde altijd blijven sudderen.” Het bracht de inwoner van Biezenmortel bij de landelijke natuurorganisatie IVN. Hij volgde er een groen- en gidsencursus. In 1991 ging Ad voor IVN-afdeling Oisterwijk daadwerkelijk rondleidingen verzorgen. Sinds tien jaar is hij eveneens gids in Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen.

Fascinerend

Ad hield al weleens lezingen over paddenstoelen en ook tijdens het gidsen viel hem iets op: dit onderwerp fascineert mensen. “Daarom ben ik me er meer in gaan verdiepen. Ik heb mezelf ook aangeleerd om verhalen over bepaalde soorten te vertellen die mensen leuk vinden. Als je alleen maar vijftig namen noemt, kennen ze er geen vijf meer zodra je het bos uitkomt.”

Inmiddels staat hij te boek als paddenstoelenkenner. Zelf vindt Ad die benaming voor meerdere uitleg vatbaar. Is dat iemand die heel veel paddenstoelen kent? Of die er heel veel over weet?

Zesduizend soorten

“Er zijn in Nederland ruim zesduizend soorten. Dus als je er daarvan enkele procenten kent, zoals ik, ken je er al een paar honderd. Een paddenstoelenkenner is daarom voor mij iemand die de meest voorkomende soorten kent. Ik heb er ook geen microscopisch onderzoek naar gedaan. Dat trekt me niet.”

Hij vertélt er liever over, of laat ze zien in het bos. Ad is graag in De Loonse en Drunense Duinen. Natuurgebied De Brand bij Udenhout ligt op een steenworp afstand van zijn huis. En, niet onbelangrijk: daar zijn zo’n vijfhonderd soorten paddenstoelen. Als we met hem die bossen in lopen, heeft hij al snel ‘beet’. De gids wijst op een dennenvoetzwam, maar waarschuwt bijna tegelijk om niet een prachtig kleverig koraalzwammetje te vertrappen: een minuscuul oranjekleurig exemplaar dat maar net boven de grond uitsteekt.

“Hier hebben we een aardappelbovist. Je ziet het, net een aardappel. Maar als je ‘m openmaakt, ruik je dat het toch echt een paddenstoel is. Hij is giftig, maar ik ken iemand van 91 die als kind thuis heel jonge aardappelbovisten te eten kreeg. In Rusland gebruiken ze schijfjes van deze paddenstoel als smaakversterker in de soep.”

Storytelling

Natuurlijk vertelt de natuurgids deelnemers aan rondleidingen over het landschap waar ze wandelen en over gewichtige zaken als milieu en duurzaamheid. Maar hij schotelt ze vooral leuke verhalen voor. “Tegenwoordig noemen ze dat storytelling.”

De meest gestelde vraag aan hem is of bepaalde paddenstoelen giftig zijn. En nu de ‘r’ weer in de maand is, verwachten mensen ook dat ze massaal uit de grond schieten. In zekere zin is dat ook zo bij de meest bekende soorten. Volgens Ad zijn er echter het hele jaar door paddenstoelen te vinden. Het is bovendien zoveel meer dan alleen het ‘vruchtlichaam’ dat op de grond of aan een boom te zien is. In de bodem of het hout zit het eigenlijke organisme, het netwerk van schimmeldraden (mycelium).

“Kijk, dit is een inktviszwam, met daaromheen de duivelseieren waar ze uit komen. Een stinkzwam, dat kun je wel ruiken. Ze komen oorspronkelijk uit Tasmanië. Deze verspreiden een aasgeur. Daar komen aasvliegen op af die met hun poten door de sporen lopen en deze zo weer verspreiden.”

Nuttig

Waar veel mensen in de ogen van Ad ook aan voorbijgaan, is dat paddenstoelen heel nuttig zijn. Zo staat een schimmel als gist aan de basis van brood, bier en wijn en daarmee aan economieën met een enorme omzet. Met name in het Oostblok en Afrika worden paddenstoelen nog dagelijks gegeten. En wat te denken van hun helende werking? Was het niet onderzoeker Alexander Fleming die de penicilline uitvond? In zijn petrischaal trof hij de schimmel Penicillium notatum aan en ontdekte dat alle bacteriën eromheen verdwenen waren.

“In de natuur zijn paddenstoelen het voedsel voor veel dieren. Bovendien zijn er veel bomen en planten die niet zonder ze kunnen leven. Dat noemen ze het Wood Wide Web; de bodem is vergeven van schimmels die een netwerk vormen met bomen en planten en elkaar ook van voedsel voorzien.”

“Hé, hier staat een hazenpootje. Als-ie net uit de grond is, is het een bolletje dat de vorm heeft van een hazenpoot. Een heel mooie inktzwam die veel op houtsnippers voorkomt.”

Geneeskracht

Als meest bijzondere paddenstoel noemt de natuurgids de eikhaas, een houtzwam. Het is volgens hem een prima consumptiepaddenstoel die goed smaakt en ook te kweken is. Bovendien heeft de eikhaas volgens de gids de meeste geneeskracht: “Het versterkt je immuunsysteem en kan tumoren laten verdwijnen. Verder kun je ‘m inzetten voor verlaging van cholesterol en bij diabetes, aids en herpes.”

Ad kent ook de verhalen over paddenstoelen die worden geassocieerd met tovenarij. Hij mag er tijdens wandelingen graag over vertellen. “Neem de heksenkring. Dat is niet meer dan een mycelium, waarvan de draden even ver uit elkaar groeien. Zodra ze voldoende voedsel vinden, vormen zich boven de grond de vruchtlichamen in een kring. Als mensen die vroeger zagen, zeiden ze dat daar heksen hadden staan dansen.” En zo bevat een elfenbankje een bepaalde stof die licht geeft. Eeuwen geleden dachten mensen dan elfjes te zien als ze dat lichtschijnsel in het bos waarnamen.

“Ik heb hier in De Brand ook een gesluierde dame ontdekt, een grote stinkzwam met sluier die maar op een paar plaatsen in Nederland voorkomt. Sinds 2008 heb ik die hier een keer of drie gezien. Nee, ik heb geen paddenstoel die naar mij vernoemd is. Wel een dassenburcht die ik hier had gevonden en heb aangemeld bij de dassenwerkgroep Midden-Brabant.”

Genieten

Als natuurgids vindt Ad het zijn taak om de wandelaars en bezoekers van zijn lezingen ervan bewust te maken wat voor moois er is. Wie eenmaal een paar keer een rondleiding heeft gehad, gaat volgens hem die routes zelf lopen en neemt familie mee om erover te vertellen. “Kijk, je kunt je druk maken over alles wat er verdwijnt. Maar je kunt ook genieten van wat er nog is.” 

In het najaar vinden allerlei activiteiten plaats, kijk daarvoor bijvoorbeeld op ivn.nl of brabantslandschap.nl.

Tekst en foto's: provincie Noord-Brabant