Op ontdekkingstocht door ons groene erfgoed

Al meer dan 30 jaar staat elk tweede weekend van september in het teken van Open Monumentendag. Open Monumentendag verbindt mensen met monumenten en laat zien dat de verhalen en schoonheid van monumenten een verrijking voor onze leefomgeving, en voor onszelf zijn. Monumenten kunnen historische gebouwen zijn, maar niet al ons erfgoed bestaat uit steen. Ook buitenplaatsen, verdedigingswerken, parken en tuinen kunnen als groen erfgoed de status van monument krijgen. Een van de bekendste groene monumenten in Nederland is bijvoorbeeld het Amsterdamse Vondelpark. Juist dit groene erfgoed heeft een hoge belevingswaarde. Willen we dit groene erfgoed door kunnen geven aan toekomstige generaties, moeten we het net als ons stenen erfgoed goed beschermen. Een stapje terug in de geschiedenis leert dat dit lang niet altijd vanzelfsprekend was.

Steeds minder ruimte voor natuur

Natuurmonumenten vertelt het verhaal van de eerste natuurbeschermers. Vanaf 1900 veranderde het Nederlandse landschap ingrijpend. Door de industriële revolutie, de ontginning van woeste gronden en stadsuitbreiding was er steeds minder ruimte voor natuur. Die stadsuitbreiding zie je ook duidelijk op de kaart Verstedelijking in Nederland sinds 1900 terug. Tot 1900 is de stadskern van Amsterdam nog klein. Daarna zie je het stedelijk gebied snel uitbreiden ten koste van de natuur (zie de gele, lichtblauwe en lichtgroene vlakken op de onderstaande kaart).

Eerste natuurmonument van Nederland

Biologen en natuurliefhebbers maakten zich zorgen over die mooie natuurplekken die verdwenen, en de planten en dieren die er leefden. Zo ontstond het eerste natuurmonument van Nederland: het Naardermeer. Het Naardermeer was door de gemeente Amsterdam aangewezen als vuilnisstort. Zonde, vonden schoolmeesters Jac. P. Thijsen en Eli Heimans. Ze kwamen in actie en richtten de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten op. In 1906 hadden ze genoeg leden om het Naardermeer op te kopen. Zo stond een burgerinitiatief aan de wieg van een beweging om ons kenmerkende Nederlandse landschap te beschermen.  

100 jaar later

Meer dan 100 jaar later is het tij gekeerd. Inmiddels hebben we een Wet Natuurbescherming en tal van organisaties die van alles doen om onze natuur en onze planten en dieren te beschermen. Denk alleen al aan Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en de Vlinderstichting. Met de komst van de Monumentenwet in 1988 wordt ook ons natuurlijk erfgoed bewaard voor de toekomst. Sinds die tijd hebben 1400 groene monumenten een rijksbeschermde status. Deze groene monumenten kunnen stadstuinen of parken zijn, maar ook buitenplaatsen, verdedigingswerken, begraafplaatsen en zelfs eendenkooien.

Groen erfgoed biedt mooie recreatiemogelijkheden

Met 1400 groene monumenten in Nederland vormt het groene erfgoed slechts een klein deel van het totale bestand van ruim 60.000 rijksmonumenten. Maar naar verhouding wordt dit groene erfgoed wel veel gebruikt. Dat komt wellicht omdat mensen graag in het groen zijn. Op Open Monumentendag op 14 en 15 september kun je zelf deze groene monumenten ontdekken. Je kunt zelfs enkele natuurmonumenten bezoeken die normaal niet voor het publiek toegankelijk zijn. Op Natuurmonumenten vind je een overzicht van alle deelnemende natuurmonumenten.

Unieke kans

Normaal is het bijzondere natuurgebied de Ackerdijkse Plassen niet vrij toegankelijk. De vogels die hier leven, hebben ook een beetje rust en ruimte nodig. Maar op 14 en 15 september mag je voor één keer met boswachters door dit mooie gebied wandelen. Je kunt dan ook de 16e-eeuwse Zuid-Hollandse boerderij bezoeken die normaal niet voor het publiek toegankelijk is. Of ontdek Fort Wavel-Amstel op steenworp afstand van Amsterdam. Dit fort is bijna nooit voor het publiek toegankelijk, maar op zondag 15 september wel. Geniet van het weidse uitzicht over het vlakke polderlandschap. En misschien zie je wel een ijsvogel of zilverreiger op zoek naar eten langs de gracht van het fort.

Bezoek een buitenplaats

Ook buitenplaatsen behoren tot het groene erfgoed. Tussen 1600 en 1900 legde de gegoede burgerij zo’n 5.500 buitenplaatsen aan. Daarvan zijn er iets meer dan 550 overgebleven. Benieuwd naar zo’n buitenplaats? Bekijk in de buitenplaats Gooilust de prachtige ommuurde siertuin. Deze siertuin was het paradepaardje van de voormalige bewoners. De tuin bevat meer dan 900 soorten exotische bomen, struiken en planten, en biedt tal van idyllische plekjes en doorkijkjes. Of ontdek al wandelend bij Buitenplaats Beeckestijn verschillende tuinstijlen als classicisme, régence en rococo. Bijzonder aan deze tuin is dat er steeds nieuwe tuinstijlen zijn aangelegd zonder de oude te vervangen. Op de Atlas Leefomgeving vind je op de kaart Buitenplaatsen alle buitenplaatsen van ons land.

Ga op pad met de Atlas Leefomgeving

Niet alleen op Open Monumentendag, maar het hele jaar door kun je natuurlijk ons groen erfgoed ontdekken. Sinds kort vind je op de Atlas Leefomgeving de pagina Ervaar het erfgoed. Op deze pagina vind je een paar interessante kaartcombinaties die natuur en cultuurhistorie verenigen. Weg van het massatoerisme en toch het erfgoed ontdekken? Ontdek welke buitenplaatsen in stiltegebieden liggen door onze kaarten Buitenplaatsen en Stiltegebieden te combineren en ga op pad. Houd je van fietsen? Stel zelf een fijne fietstocht samen langs mooie Rijksmonumenten. Alvast heel veel plezier toegewenst!



Tekst: Jeannine Brand, Atlas Leefomgeving
Kaarten: Atlas Leefomgeving
Beeld: Fotoabonnementen.nl; Pixabay