Fossielvrij door Klimaatakkoord: wat zijn effecten op mens en natuur?

Mede door menselijk handelen warmt de aarde op. Om klimaatverandering tegen te gaan, wil Nederland minder broeikasgassen uitstoten. Dit is vastgelegd in afspraken met andere landen in Parijs (2015). Omdat koolstofdioxide (CO2) het belangrijkste broeikasgas is, richt Nederland zich vooral op het verminderen van de CO2-uitstoot in de lucht. Doel is de CO2-uitstoot in 2030 te verminderen met 49 procent, en in 2050 met 95 procent. Alle afspraken en voorstellen om dit doel te bereiken, staan in het ontwerp voor het Klimaatakkoord.

In opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat voerde het RIVM een eerste verkenning uit. Wat betekent het Klimaatakkoord voor onze veiligheid, gezondheid en natuur? RIVM onderzocht dit voor de maatregelen om het gebruik van fossiele brandstoffen af te bouwen. Minder benzine-, diesel- en gasgebruik dus. Het Planbureau voor de Leefomgeving berekende eerder hoeveel minder CO2 de maatregelen opleveren. Het RIVM keek nu breder naar wat de effecten zullen zijn op mens en natuur.

Winstgevende maatregelen

Minder CO2 in de lucht heeft niet direct invloed op onze gezondheid. Maar het Klimaatakkoord is toch goed nieuws, omdat het óók voor minder stikstofoxiden en fijnstof in de lucht zorgt. Dit komt vooral door het vervangen van verbrandingsmotoren (benzine, diesel en gas) door elektromotoren. Volgens de verkenning van het RIVM kan de uitstoot in 2030 hierdoor 10 procent lager worden dan in 2016. Ander luchtkwaliteitsbeleid in binnen- en buitenland, zoals het Schone Lucht Akkoord, zorgt voor een nog grotere verbetering. De ziektelast door luchtverontreiniging neemt hierdoor met een of enkele procenten af. Tussen 2030 en 2050 daalt de uitstoot van stikstofoxiden en fijnstof nog verder door de klimaatmaatregels. Hierdoor kan de afname van de ziektelast nog eens verdubbelen.   

Elektrische auto’s zorgen ook op een andere manier voor gezondheidswinst. Ze zijn namelijk stiller dan niet-elektrische auto’s. Bij hoge snelheden blijven de banden over het asfalt hoorbaar, maar bij lage snelheden maken ze minder geluid. Hierdoor kan de geluidoverlast en slaapverstoring binnen de bebouwde kom met één derde afnemen. Dit is dus vooral goed nieuws voor de (binnen)stad. Op de kaart Geluid in Nederland van wegverkeer zien we waar de geluidbelasting door wegverkeer nu het grootst is.

Als alle woningen in 2050 van het gas af zijn, kunnen mensen geen koolmonoxidevergiftiging meer oplopen. Nu leidt dat nog tot 10 tot 50 dodelijke slachtoffers per jaar. Daarnaast gebeuren er nog wel eens ongelukken door bijvoorbeeld gasopslag of transport. Door het klimaatakkoord kan in 2050 elk jaar één dodelijk slachtoffer voorkómen worden. De afbouw van fossiele brandstoffen leidt ook tot gezondheidswinst bij mensen die werken op plekken met dieselrook. Hierbij gaat het om ruim 800.000 mensen.

En voor de natuur?

Stikstofoxiden en ammoniak uit binnen- en buitenland zorgen in Nederland voor teveel stikstof in kwetsbare natuurgebieden. Dit kunt u zien op de kaart Grootschalige stikstofdepositie in Nederland op de Atlas Natuurlijk Kapitaal. Door het afbouwen van fossiele brandstoffen komen er minder stikstofoxiden in de natuur terecht. Het gaat om een daling van ruim 2 procent in 2030 en 10 procent in 2050. Als die daling wordt gerealiseerd, zal op minder plekken het kritische niveau overschreden worden. Dat is een kleine stap richting meer biodiversiteit. De invloed van het Klimaatakkoord is beperkt ten opzichte van ander voorgenomen beleid. Daarnaast komt een belangrijk deel van de stikstofoxiden uit het buitenland. Dit geldt overigens ook voor hierboven beschreven fijnstof.

Hoe groot is de winst?

Het afbouwen van het gebruik van fossiele brandstoffen levert dus winst op voor gezondheid, veiligheid en natuur. Hoe groot die winst is, hangt af van de keuze voor nieuwe energiebronnen. Het RIVM heeft niet bekeken hoe vervangende warmtepompen, zonneparken en windmolens uitpakken voor de leefomgeving. Dat is wel belangrijk. Het RIVM adviseert daarom om de ontwikkelingen goed te blijven volgen om tijdig bij te kunnen sturen. En om te leren van praktijkervaringen. De Nationale Energie Atlas kan daar mogelijk een rol in spelen.

Het RIVM raadt verder aan om in het keuzeproces oog te hebben voor de gunstige én ongunstige effecten op mens en natuur. Dit kan dan aan de start van het planproces worden meegenomen. De overgang op duurzame energie is een proces van tientallen jaren. Het is belangrijk dat de betrokken partijen in elke fase van de uitvoering samenwerken. Samen kunnen zij kijken hoe en wanneer de grootste winst kan worden geboekt.

Hoe verder?

De verkenning van het RIVM geeft een ruwe schatting op nationaal niveau. Voor een preciezere bepaling moeten eerst de maatregelen in het Klimaatakkoord verder worden uitgewerkt. Misschien is dan ook een onderverdeling naar stad en platteland mogelijk, of kunnen effecten in verschillende regio’s op de kaart worden gezet. Voor het Schone Lucht Akkoord worden daar nu geschikte modellen voor ontwikkeld. Afstemming van beleid tussen verschillende landen is natuurlijk ook van belang. Onze maatregelen geven namelijk ook gezondheidswinst in het buitenland. Andersom kunnen maatregelen in het buitenland ook bijdragen aan gezondheidseffecten in Nederland. In samenspraak kan gewerkt worden aan maximale winst voor mens en natuur.

Meer weten en aan de slag?

Bekijk de pagina Energietransitie op RIVM.nl. Daar vindt u alle RIVM-werkzaamheden rond de energietransitie. Tips voor gemeentes om maatregelen van het Klimaatakkoord uit te werken, leest u in de Wegwijzer laadinfrastructuur elektrisch vervoer.

Tekst: Dieneke Schram-Bijkerk, Atlas Leefomgeving
Kaarten: Atlas Leefomgeving, Atlas Natuurlijk Kapitaal
Foto's: Atlas Leefomgeving, Fotoabonnement.nl