IVN vrijwilligers Jos en Frank: ‘Mensen leren kijken’

Jos van Heumen (69), gepensioneerd leraar scheikunde, kwam als jongen van 24 uit dienst en had nog geen werk. “Ik had tijd over en bij toeval stuitte ik op een boek over de flora van Nederland van Heimans en Thijsse. Al bladerend werd mijn interesse groter. Niet lang daarna lag ik ergens met het boek naast me bij een sloot plat op mijn buik wat plantjes te determineren. Er kwam iemand van de politie langs. Hij vroeg me wat ik daar deed en na mijn antwoord maakte hij me attent op de Osse afdeling van het IVN. “Misschien is dat wel iets voor jou”, zei hij vaderlijk. Ik werd lid, deed een gidsencursus en zo is het begonnen. Dit is mijn 42^e seizoen. Het verveelt niet. Ik vind het nog steeds leuk om een paar uur met een groepje mensen in de natuur rond te sjouwen en ze te laten zien wat ze normaliter vaak niet zien.” Frank van Dorst (66) heeft in 2000 de opleiding voor natuurgids gedaan. “Dat was voor mij ook het eerste contact met het IVN. Ik werkte als communicatieadviseur bij een waterschap en organiseerde daar ook de educatie. Ik combineerde hobby en werk met elkaar. Bij IVN ben ik nu de coördinator van de natuurgidsen.”

Onverharde weggetjes

Jos: “Ik herinner me nog hoe het was in de polder en ‘in de hei’, toen ik een jaar of zes was. In de hei is nog niet zo bar veel veranderd, maar de polder is onherkenbaar. Het gebied tussen Oss en Den Bosch was vroeger leeg. Het was voormalig stroomgebied van de Beerse Maas. Er waren veel onverharde weggetjes, laagtes waar riet groeide, weteringen en bijbehorende flora en fauna. Met de ruilverkaveling in de jaren 80 is alles geëgaliseerd en de polder is volgebouwd met boerderijen. Ik heb niets tegen boerderijen, maar het is nu wel een saai productiegebied geworden. En dan komt er misschien ook nog een gigantisch windmolenpark. Ik ben daar wat ambivalent in. Je kunt het niet willen, maar je redt het ook niet alleen met zonne-energie.” Frank: “We hebben daar als IVN wel een mening over. In de werkgroep Groen en ruimte volgen we de plannen van de spelers in die sector, zoals gemeente, provincie en Natuurmonumenten. We zien dat het plaatsen van windmolens en zonnepanelen in het buitengebied voorrang krijgt. Daar zitten ook grote leveranciers achter. Maar je zou die zonnepanelen juist binnen de bebouwde kom moeten houden op bebouwing. Er zijn veel bedrijven, maar je ziet nog bijna nergens zonnepanelen aangebracht. Met windmolens wordt dat natuurlijk wat lastiger. Er komt ten noorden van Oss, Elzenburg, een windmolenpark, dat is al door de raad goedgekeurd.”

Leefruimte

Volgens Frank staat, na een opleving in de afgelopen jaren, het milieubesef bij de mensen momenteel een beetje stil. Jos is het daar niet mee eens, en vindt dat er wel breed aandacht is voor bijvoorbeeld de CO₂-uitstoot. “Maar het is nog lang niet genoeg! We zijn met veel meer mensen dan vroeger en die hebben ook veel meer leefruimte nodig, met alle gevolgen van dien.” Om het milieubesef te promoten zijn er verschillende initiatieven in Oss, zoals stadstuintjes, tiny forests en klein bOssje.

Achteruitgang 

Jos vindt het wel jammer dat er vogel- en plantensoorten en insecten verdwijnen. Als voorbeeld geeft hij aan dat er nauwelijks insecten op zijn autoruit zaten na een ritje op en neer naar Apeldoorn. “Dat was vroeger wel anders; dan moest je de ruiten wassen anders zag je niets meer. Die achteruitgang is gigantisch; daar ben ik wel angstig voor. De jeugd heeft die achteruitgang niet meegemaakt dus onderkennen ze het verschil ook niet.” Frank houdt het wat positiever. “Ik kan nog dagelijks genieten van de kleine dingetjes in de natuur.

Tijdens natuurwandelingen laat ik zien hoe de dieren en planten leven. Ik geef educatie over hoe het is en focus minder op de neergang, die er overigens wel degelijk is. Maar ik vind het nog steeds leuk om mensen te laten delen in al die bijzonderheden in de natuur.” Ook Jos vindt het vrijwilligerswerk waardevol om te mogen doen. “Mensen zijn vaak enthousiast en dankbaar na een rondleiding. Je hoort soms ook achteraf dat ze nog een paar keer terug zijn geweest op locaties van de wandeling en dan zelf zien wat ze eerst niet zagen. Dergelijke reacties doen me goed. En een beetje provoceren kan soms ook verhelderend werken. We liepen langs een enorme villa waar mensen in mijn groep wat commentaar op leverden. Ik gaf aan dat zoiets ook natuur is. Ook een koolmees bouwt een nestje. Een mees is net zo natuur als een mens dus in principe is het niet veel anders. Met her en der wat verschil in volume…”

Slootjesdag

In het weekend van 14 tot en met 16 juni vinden de jaarlijkse IVN-slootjesdagen plaats. Frank: “Dan gaan we met de jeugd met behulp van schepnetten in het water kijken wat we tegenkomen. Kikkervisjes kennen de meesten wel. Maar staafwantsen en de larve van een libelle al minder. De verwondering dat een kokerjuffer op hun hand, die lijkt op een stukje hout, ineens wegloopt. Daar geniet ik echt van. Voor de functie natuurgids is voldoende animo. Frank: “We hebben met de afdelingen in Veghel, Uden, Bernheze en Oss gezamenlijk een opleiding georganiseerd. Iedere afdeling kon 10 cursisten aanleveren. Maar wij moesten een selectieprocedure instellen want er waren rondom Oss al meer dan 25 kandidaten.”

Kijk op www.ivn.nl/slootjesdagen-2019 voor alle activiteiten tijdens de IVN-slootjesdagen bij u in de buurt.

Oneindig

Naast kennis van de natuur moeten natuurgidsen het natuurverhaal vooral heel enthousiast kunnen vertellen. Een cursus duurt ongeveer twee jaar. Beide groene helden zouden graag zien dat er zich ook wat jongere aspirant-gidsen melden. Jos: “Ik leer zelf nog steeds bij; het is oneindig. Ik zie nog iedere keer iets nieuws en hoor af en toe van mensen in de groep dingen die ik nog niet wist. En het gaat er niet specifiek om dat wij heel veel weten, maar dat we mensen leren kijken.” Het gebied rondom Oss waar wandelingen worden gehouden, is uitgestrekt: van Lith tot Keent en vanaf de Maas tot op De Maashorst. Het fiets- en wandelprogramma omvat meer dan twintig activiteiten.

Tekst: Jan Roosen, Provincie Noord-Brabant
Foto's: Marc Bolsius, Fotoburo Bolsius