Nat en droog tropisch bos doorloopt tegengesteld traject bij herstel
Wageningen UniversityTropische bossen kunnen spontaan hergroeien op plekken waar de akkers en weilanden zijn verlaten. Tijdens dit biologische hergroeiproces, successie genaamd, wordt de vegetatie geleidelijk opgebouwd, waardoor de milieuomstandigheden en bodem in de omgeving veranderen. En omdat plantensoorten verschillen in hun groeistrategie leidt dit in de loop van de tijd tot verschuivingen in de soortensamenstelling. Begrip van de exacte werking van successie is cruciaal voor bosherstelinitiatieven die de nieuwe kennis kunnen benutten om de meest geschikte herbebossingssoorten te selecteren.
Zacht hout heeft een rock-'n-roll-levensstijl
Een omvangrijk team van ecologen uit Latijns-Amerika, Verenigde Staten, Australië en Europa volgde het herstel van tropische bossen op vijftig locaties in tien Latijns-Amerikaanse landen. Dit 2ndFOR-onderzoeksteam ontdekte dat natte en droge bossen feitelijk tegenovergestelde successietrajecten volgen. Soorten met verschillende kenmerken gedijen het beste onder eveneens verschillende milieuomstandigheden, zegt prof. Lourens Poorter van Wageningen University & Research en hoofdauteur van de studie. "Een belangrijk kenmerk van boomsoorten is de dichtheid van hun stamhout. Soorten die zacht, en goedkoop, hout produceren, groeien snel als er veel licht en water is. De vorming van dit zachte hout gaat echter ten koste van overlevingskansen, vooral wanneer de omstandigheden suboptimaal zijn, zoals bij schaduw en droogte. Dientengevolge, hebben de zachthoutsoorten een ‘rock-'n-roll’-levensstijl; ze pieken vroeg, leven snel en sterven jong."
In de wetenschappelijke publicatie beschrijft het onderzoeksteam hoe aan de andere kant soorten die duurzaam, en kostbaar, hout produceren, het veel langer uithouden, vooral onder ongunstige omstandigheden. Hun strategie is een verminderde, trage groei. Dit is een belangrijke stap om de verschuiving in soortensamenstelling in de successie te begrijpen. De successietheorie voorspelt dat licht en water aanvankelijk in overvloed aanwezig zijn, wat leidt tot de dominantie van 'snelle' pioniersoorten met zacht hout. Later in de successie neemt de beschikbaarheid van hulpbronnen af. Dat leidt ertoe dat langzame hardhoutgroeiers geleidelijk gaan domineren. Zo’n late successiesoort is bijvoorbeeld Maçaranduba (Manilkara bidentata), een Latijn-Amerikaanse tropische houtsoort die zulk zwaar hout produceert dat het in water zinkt.
In nat bos zien we een verschuiving van boomsoorten die zacht hout produceren naar soorten met hardhout. In droog bos zien we echter een tegengestelde verschuiving van hardhoutsoorten naar zachthoutsoorten
Verschuiving van zachte naar harde houtsoorten in vochtige bossen
Het onderzoeksteam analyseerde het bosherstel op een ongekend ruimtelijke schaal, met behulp van originele gegevens van vijftig boslocaties, 1400 plots en meer dan 16.000 bomen uit tropische bossen in Latijns-Amerika. Co-auteur Dr. Danae Rozendaal zegt: "Onze resultaten laten zien dat we in nat bos inderdaad een verschuiving zien van boomsoorten die zacht hout produceren naar soorten met hardhout. In droog bos zien we echter een tegengestelde verschuiving van hardhoutsoorten naar zachthoutsoorten."
Tegengestelde trend in droge bossen
In natte bossen nemen de hulpbronnen, zoals licht, geleidelijk af, terwijl in droge bossen de aanvankelijke omstandigheden zeer extreem, droog en heet zijn. Alleen hardhoutsoorten kunnen deze extreme omstandigheden verdragen. Naarmate ze groeien, creëren ze een mildere micro-omgeving, die de weg vrijmaakt voor zachthoutsoorten. "Intrigerend", zegt Danae Rozendaal. "Het resultaat is dat natte en droge bossen heel anders beginnen, maar in de loop van de tijd meer op elkaar gaan lijken qua microklimaat en houtdichtheid."
Bomenselectie voor bosherstel
De nieuwe ecologische inzichten kunnen worden benut om een betere selectie van boomsoorten te maken voor bosherstel, verzekert Wageningse hoogleraar Frans Bongers. "Waar mogelijk moet bosherstel via natuurlijke regeneratie tot stand komen, omdat het goedkoper is en leidt tot een meer diverse en veerkrachtige vegetatie. In gedegradeerde gebieden, waar natuurlijke regeneratie lastig verloopt, biedt actieve aanplant een goed alternatief. Onze bevindingen geven aan dat de aanplant in gebieden met een heel droog seizoen (tot 1500 millimeter regenval per jaar), die 16% van de tropische bossen in Latijns-Amerika beslaan, bij voorkeur moet uitgaan van boomsoorten met een hoge houtdichtheid. Deze hebben betere kansen om droge perioden te overleven. Bovendien zijn de lokaal aangepaste, inheemse boomsoorten te prefereren boven exoten, omdat ze de biodiversiteit ondersteunen. Deze selectie kan ook leiden tot betere overlevingskansen van de boompjes. Vaak overleeft tot meer dan een derde van de aangeplante boompjes het niet.
In natte bossen is het beter om een mix van lokale, zachte en harde houtsoorten aan te planten. De snelle, zachthoutsoorten ontwikkelen in korte tijd een functionele vegetatie die bescherming biedt aan langzame boomsoorten met hardhout, die op langere termijn de overhand krijgen."
Meer informatie
Tekst: Wageningen University & Research
Foto's: Artur Warchavchik, CC BY-SA 3.0 (leadfoto: nationaal park van de Jaú, in de Braziliaanse staat Amazonas); Xemenendura, CC BY-SA 3.0