Voorlente pakt de draad weer op; elzenpollenseizoen vertraagd

De gemiddelde temperatuur in januari is volgens het KNMI uitgekomen op 3,5°C. Dit is 0,4°C hoger dan wat we tegenwoordig normaal vinden. Een ‘vrij zachte maand’ dus. Vanuit De Natuurkalender vergelijken we de huidige fenologische waarnemingen met die gedaan zijn in de periode 1940 tot en met 1968. Toen lag de gemiddelde temperatuur in januari op 1,1°C. Januari 2019 was dus eigenlijk zeer warm. Onderstaande figuur geeft de gemiddelde januaritemperatuur vanaf 1706 in ons land. Er is grote variatie van jaar tot jaar. De oranje lijn geeft voor ieder jaar het gemiddelde van de voorgaande dertig jaar weer. Dit is wat meteorologisch gezien normaal is.

Na de sneeuw de sneeuwklokjes

De eerste voorlenteverschijnselen, zoals de bloei van de hazelaar en de eerste bloeiende sneeuwklokjes, werden een maand eerder dan normaal doorgegeven via Natuurkalender.nl. Door de vorst en sneeuw in de afgelopen twee weken werd de groei van planten sterk vertraagd. De voorsprong is teruggelopen tot ruim twee weken. Met de flink hogere temperaturen in de weersverwachting voor de komende twee weken zullen in rap tempo op steeds meer plaatsen de eerste sneeuwklokjes in bloei komen. In de serie foto's hieronder zie je de recente ontwikkeling van het gewoon sneeuwklokje in Ede, gemaakt met de GrowApp. Op het kaartje zie je waar tot nu toe de eerste waarnemingen van het gewoon sneeuwklokje in bloei zijn doorgegeven. Op Natuurkalender.nl vind je het actuele overzicht van sneeuwklokjeswaarnemingen. Geef ook jouw eerste bloeiwaarneming door via Natuurkalender.nl, zodat we een beter inzicht krijgen in de variatie in ruimte en tijd. Naast de sneeuwklokjes verwachten we ook geleidelijk aan meer eerste bloeiwaarnemingen van de gele kornoelje. De piek van de eerste bloeiwaarnemingen verwachten we rond 23 februari. Vijftig jaar geleden was dat gemiddeld 13 maart.

Invloed van vorst op de ontwikkeling van katjes

De kou in de tweede helft van januari heeft ook invloed gehad op de hazelaar en els. Onze inschatting is dat vooral de bloemen van de hazelaar vorstschade hebben opgelopen. Veel struiken waren al in bloei gekomen of stonden op het punt om te gaan bloeien. Vorstschade is mogelijk de verklaring waarom de pollenconcentratie van de hazelaar de afgelopen weken laag bleef, terwijl er al veel struiken vol in bloei stonden (zie de dagelijkse pollentellingen van het LUMC). Op onderstaande foto’s is te zien dat niet alleen volledig uitgestrekte katjes maar ook katjes die nog in bloei moeten komen bruin worden als gevolg van vorstschade. De komende weken zijn zeker ook nog pollen van hazelaar te verwachten, maar het is onduidelijk hoe hoog de concentraties op zullen lopen. De vorstschade kan ook nog regionaal variëren. De hazelaars in het zuidwesten van Nederland hebben vanaf 1 januari bezien al een temperatuursom gehad van 146 graden terwijl de temperatuursom in Maastricht nog maar op 93 staat en in Eelde (Drenthe) op 111. In de bijgevoegde figuur is het verschil in temperatuursom mooi te zien. Daarin staat ook het verloop van de temperatuursom gemiddeld over de afgelopen tien jaar en gemiddeld over de jaren 1940 tot en met 1968.

Hoofdpollenseizoen zwarte els

De bloemen van de zwarte els waren nog beduidend minder ver ontwikkeld dan die van de hazelaar en hebben daardoor waarschijnlijk minder last gehad van de vorst. Op basis van de gemeten temperaturen tot nu toe en de 14-daagse temperatuurverwachting verwachten we dat de piek van de eerste bloei van de zwarte els zo rond half februari zal plaatsvinden, 19 dagen eerder dan normaal. De komende twee weken zullen dus steeds meer elzen in bloei komen en kan de elzenpollenconcentratie oplopen, met hooikoortsklachten tot gevolg bij mensen die gevoelig zijn voor elzenpollen. Tenzij de temperatuurverwachting ook dit keer naar beneden wordt bijgesteld natuurlijk...

Ook voor jouw buurt bloeitijdverwachtingen? Steun Nature Today Go

Op basis van de honderdduizenden waarnemingen van bloei, bladontplooiing, bladverkleuring en bladval en de dagelijkse pollentellingen sinds de jaren 70 van de vorige eeuw zijn we steeds beter in staat om natuurverwachtingen te maken. Dit soort natuurverwachtingen willen we graag beschikbaar maken via Nature Today Go. Ben je ook geïnteresseerd om voor elke plaats in Nederland een actuele verwachting te krijgen van wanneer planten in bloei komen, wanneer je pollen in de lucht kunt verwachten, wanneer de vogels hun eieren gaan leggen, etc.? Help ons dan Nature Today Go mogelijk te maken door ook een donatie te doen via onze crowdfundingpagina. Je kunt dan ook gelijk meebepalen welke natuurinformatie we als eerste in Nature Today Go zullen opnemen. Meer dan 200 mensen hebben al een donatie gedaan in de eerste twee weken!

Tekst: Arnold van Vliet en Wichertje Bron, De Natuurkalender, Wageningen University
Foto’s: Arnold van Vliet