Muizenetende vogelsoorten opnieuw booming in Friesland?

Sommigen zullen het nog op het netvlies hebben staan: een invasie van velduilen in het boerenland, grote zilverreigers groepsgewijs op de struin in weilanden, en uitgestrekte graslandgebieden omgewoeld tot een toendra-achtig landschap. We hebben het over het muizenjaar 2014, toen de veldmuis Friesland letterlijk op de kop zette.

2014, het jaar van de veldmuis

Het begon in het voorjaar van 2014 met de eerste nestvondsten van velduilen in Zuidwest-Friesland. Dit was niet in het reservaatgebied, maar in gangbaar boerenland met Engels raaigras. Het zou uiteindelijk om meer dan vijftig broedparen gaan. In de uilenballen werd bijna geen andere prooi gevonden dan de veldmuis.

Toen dat grasland eenmaal gemaaid werd, liepen hordes kleine mantelmeeuwen achter de trekkers om de ene na de andere veldmuis te verorberen. Nestkasten van torenvalken zaten vol met jongen, buizerds boerden goed, kerkuilen brachten meer jongen groot dan we ons konden herinneren, en roestplaatsen van ransuilen zaten vol.

In de herfst verschenen bruine vlekken in de weilanden waar het gras afstierf door de muizenvraat. Tijdens de Midwintertelling in januari 2015 werden uitgestrekte delen van Midden- en Zuidwest-Friesland getekend door de gedempte kleuren zwart en bruin; er was nog amper groen gras te bekennen.

Slaapplaatsen van blauwe kiekendieven waren goed bezet en alleen al op de Friese slaapplaatsen van grote zilverreigers zaten meer dan 2000 individuen. Op een enkele akker wemelde het van de bruine kiekendieven die gezamenlijk overnachtten tussen de suikerbieten.

In 2016 en 2017 net niet…

Begin 2016 leek het weer raak. Met de Midwintertelling in januari waren soorten als grote zilverreiger, blauwe reiger, blauwe kiekendief, buizerd en torenvalk opmerkelijk talrijker. In het voorjaar van 2016 was daar echter niets meer van te merken en beleefden de muizenetende roofvogels een beroerd broedseizoen.

Hoewel de veldmuis er geen keurige driejarige cyclus meer op na lijkt te houden, verwachtten we toch een beetje dat we in 2017 wellicht weer een muizenfeestje zouden gaan beleven. Polderdijken en slootkanten zaten in het najaar weer vol holletjes, maar de combinatie van een kletsnatte herfst en invallende vorst maakte er vroegtijdig een einde aan. 

Nu wel veldmuizen?

Als we dit jaar kijken naar de muizeneters, dan begint het bij de liefhebbers te kriebelen. Opnieuw is het Zuidwest-Friesland waar de klok slaat. Veel weilanden worden getekend door actieve muizenholletjes en –paadjes en dat trekt vogels. Meerdere slaapplaatsen van blauwe kiekendieven zijn bezet, met op een enkele plek zo’n 25 overnachtende kieken. Met de Midwintertelling in het weekeinde van 12 januari werden er ook overdag meer blauwe kiekendieven dan in de afgelopen jaren gezien: ruim 60 in het Friese binnenland.

Tijdens de laatste Midwintertelling struinden grote zilverreigers in groepen van twintig tot dertig de graslanden af. Het voorlopig ingediende aantal zilverreigers bedraagt nu al meer dan 1400 voor Friesland, een januari-record. Bij het Sneekermeer werden bijna 300 op één slaapplaats geteld. En velduilen? Ze zijn er ook, want enkele roestplaatsen in Zuidwest-Friesland zijn bezet, soms oplopend tot bijna twintig individuen.

Het is nu afwachten of de goede muizenstand aanhoudt of dat het natte weer van de afgelopen tijd in combinatie met de vrieskou opnieuw roet in het eten (van de muizeneters) gooit. 

Tekst: Romke Kleefstra, Sovon Vogelonderzoek Nederland
Foto's: Raymond De Smet; Romke Kleefstra