Hoe licht is Nederland?

Nachtelijke verlichting maakt mogelijk dat wij langer actief zijn. Wij kunnen in een verlichte omgeving bijvoorbeeld langer sporten of uitgaan en verlichting draagt bij aan de verkeers- en de sociale veiligheid. Ook vragen veel economische activiteiten om nachtelijke verlichting. Denk hierbij aan industrie, transport, kassen en reclame. Het meeste van dit licht straalt uit naar de omgeving. Hierdoor zijn veel plekken die niet om verlichting vragen toch verlicht.

Lichtvervuiling

Al dit overvloedige licht kan leiden tot lichtvervuiling. Vaak brandt het licht ook nog eens onnodig. Lichtvervuiling komt op veel plekken voor. Denk aan de verlichting van bijvoorbeeld sportvelden, wegen, kantoorgebouwen, parkeerterreinen/garages, kassen, monumenten en reclameborden die de hele nacht onnodig branden. Daarom organiseren de Natuur- en Milieufederaties jaarlijks op de laatste zaterdag van oktober de Nacht van de Nacht. Op diverse plekken in Nederland worden activiteiten georganiseerd om mensen bewust te maken van lichtvervuiling en de mogelijkheden om dit terug te dringen.

Gezondheidseffecten

Dit is nodig, want lichtvervuiling kan de gezondheid van mens, dier en plant beïnvloeden. Zonlicht, kunstmatige verlichting en het licht van beeldschermen bevatten blauw licht dat de productie van het hormoon melatonine remt. En dat hormoon hebben wij broodnodig voor onze rust. Krijgen we dit hormoon niet genoeg, kan dat onze gezondheid beïnvloeden. Zo wordt een gebrek aan melatonine in verband gebracht met depressie, hormoonverstoring, aan de stofwisseling gerelateerde stress en kanker. Voor dieren kan lichtvervuiling ook nare gevolgen hebben. De nachtelijke verlichting beïnvloedt de levenscyclus en het gedrag van dieren. Vleermuizen gaan bijvoorbeeld door te weinig duisternis minder eten zoeken. En trekvogels raken uit koers en in de war door verlichting, waardoor ze soms dood vliegen tegen de verlichting of massaal rondjes vliegen om verlichte objecten totdat ze door uitputting neervallen. Sommige planten vertonen groeiafwijkingen bij nachtelijke verlichting. Allemaal geen wenselijke ontwikkelingen.

Hoe donker is Nederland?

Nederland is één van de lichtste landen ter wereld en werd de afgelopen honderd jaar zo’n 125 keer lichter. Met name de grote steden en de Randstad als geheel lichten enorm op als je satellietbeelden bestudeert vanuit de ruimte. Recent onderzoek in opdracht van de Natuur- en Milieufederaties en de Nacht van de Nacht-campagne bracht het opgaand licht van 54 gemeenten in Nederland in kaart op basis van meetgegevens van de satelliet Suomi NPP. Deze mat de afgelopen zes jaar het licht van reclame, straatlantaarns en snelwegverlichting. Uit het onderzoek blijkt dat de Zuid-Hollandse gemeenten het meeste licht per vierkante kilometer uitstoten, gevolgd door Brabant en Noord-Holland. De provincies met de donkerste gemeenten zijn Drenthe, Groningen, Flevoland en Friesland. Dit beeld zie je ook terug op de kaart Lichtemissie 2015 in de Atlas Leefomgeving. Deze kaart is gebaseerd op metingen van het satellietinstrument VIIRS, waarvoor geldt: hoe roder, hoe meer licht er wordt uitgestoten. De kaart is een uitsnede van de wereldkaart, waarbij de maandgemiddelden door het RIVM zijn samengevoegd tot een jaargemiddelde.

Stadskanaal donkerste gemeente en Delft de lichtste

Maar er is hoop. Uit het onderzoek blijkt ook dat de meeste Nederlandse gemeenten langzaam weer donkerder worden. Volgens het onderzoek is Delft de meest verlichte gemeente van Nederland en Stadskanaal de donkerste. Hoe groot de verschillen zijn, kun je ook zien als je Stadskanaal en Delft vergelijkt op de bovengenoemde kaart Lichtemissie 2015. Hoe roder het gebied oplicht, hoe meer licht uitgestoten wordt, vertelt de tekst bij deze kaart. Waar Delft helemaal rood oplicht en waarden van boven 400 laat zien (uitgedrukt in 10^-10 Watt per vierkante centimeter per steradiaal/ruimtehoek), blijven de waarden in Stadskanaal (op sommige plekken zelfs ver) beneden de 200.

  

Het effect van bewolking

Bij bewolkt weer is de invloed van nachtelijke verlichting groter, omdat wolken het licht weerkaatsen. In natuurgebieden kan de hemelhelderheid hierdoor met een factor tien worden versterkt, in sommige steden met een factor honderd. Hemelhelderheid is iets anders dan lichtemissie. Zo kijk je bij lichtemissie van boven via een satelliet naar beneden naar de hoeveelheid licht die er wordt uitgestoten. Bij hemelhelderheid kijk je net andersom: namelijk van beneden naar boven, waarbij je meet hoe verlicht de hemel boven je is, waarbij lichtbronnen de hemel sterk kunnen verlichten. Dit wordt nog versterkt als het bewolkt is. Dit is duidelijk te zien als we de kaart Hemelhelderheid in de nacht mét en zonder bewolking vergelijken. Deze kaart geeft de luminantie (lichtsterkte per oppervlakte-eenheid) weer in het punt aan de hemel als je recht omhoog kijkt, uitgedrukt in millicandela per vierkante meter, voor bewolkte en niet-bewolkte nachten. Je ziet dat in lichtstad Eindhoven door de bewolking de hemelhelderheid sterk wordt versterkt met waarden van honderd tot duizend. Bekijken we diezelfde stad als het niet bewolkt is, dan is de hemelhelderheid veel lager (vier tot zes keer). Dit komt ongeveer overeen met honderdvijftig tot tweehonderd zichtbare sterren aan de hemel.

  

Want hoe helder de hemel is, kun je ook zien aan het aantal sterren dat nog met het blote oog zichtbaar is. Hoe lager de hemelhelderheid, hoe meer sterren er zichtbaar zijn (uiteraard als het niet bewolkt is). Zie de kaart Hemelhelderheid - Aantal sterren uit de Atlas Leefomgeving die de hemelhelderheid in zeven Nederlandse provincies weergeeft.

Zelf hemelhelderheid meten?

Dat kan met je smartphone! Niet alleen leuk en informatief, jouw metingen helpen ook om de hemelhelderheid beter in kaart te brengen. Op dit moment zijn er twee apps voor het meten van hemelhelderheid in gebruik: de Dark Sky Meter app voor Iphone die gebruik maakt van de camera van de Iphone en de Loss of the Night app voor Android, die de gebruiker langs een aantal stappen leidt en vraagt welke sterren wel of niet te zien zijn. De metingen kun je bekijken via Dark Sky Meter-data en Loss of the Night-data.

Donker weer donker?

Benieuwd hoe uw omgeving of gemeente scoort als het gaat om lichtuitstoot? Bekijk de kaarten bij het thema Nachtelijk licht op de Atlas Leefomgeving. Onze kaarten kunnen wellicht een aanknopingspunt bieden om het gesprek aan te gaan als u lichthinder ondervindt. Op Nachtvandenacht.nl leest u hoe u als gemeente, bedrijf en particulier kunt meehelpen om lichtvervuiling te verminderen. Laten we samen het donker weer donker maken!

Tekst: Jeannine Brand, Atlas Leefomgeving
Foto: Nationale Beeldbank
Kaarten: Atlas Leefomgeving