Vleermuizen twitteren er stiekem op los
ZoogdierverenigingOm in het donker op insecten te kunnen jagen, maken vleermuizen slim gebruik van echolocatie: ze maken met hun stembanden korte piepjes en luisteren of deze terugkaatsen (echoën) van objecten en insecten in de ruimte om hen heen. Wij horen daar niks of nauwelijks wat van: de geluiden die vleermuizen voor echolocatie maken zijn ultrasoon (van circa 18 kilohertz tot aan 140 kilohertz) en liggen dus boven onze gehoorgrens (ongeveer tussen 4 en 18 kilohertz). Om nergens tegenaan te vliegen moet dat echolocatiezintuig razendsnel werken. Vleermuizen roepen vaak tien tot honderd piepjes per seconde en creëren daarmee voortdurend een echobeeld dat zo nauwkeurig is dat ze zelfs een spinnendraad kunnen zien en ontwijken. Zoiets als Daphne Schippers die geblinddoekt, tikkend met een blindenstok de 100 meter sprint door de Kalverstraat doet, en toch iedereen weet te ontwijken.
Vleermuizen gebruiken hun stembanden en oren niet alleen om zich te oriënteren, maar ook om onderling te communiceren. Dat doen ze op allerlei momenten, maar het meest duidelijk en best hoorbaar in de nazomer en herfst. Dan is het voor veel vleermuizen in Nederland paartijd en twitteren vooral de mannen er lustig op los. Met lieve woordjes proberen ze vrouwtjes te lokken en met ferm geroep verjagen ze andere mannen uit het territorium. Deze baltsgeluiden liggen vaak net op onze gehoorgrens (12-25 kilohertz) en als we ze al horen, klinken ze als weinig interessante, korte tikjes of trillertjes. Met bepaalde typen vleermuisdetectors (pdf; 77 KB) kunnen we echter deze geluiden vertragen en beter begrijpen wat er bij balts voor een vleermuis te horen is. Dan blijkt dat vleermuizen de nacht vullen met mysterieus gezang.
Baltsgeluiden van een aantal Nederlandse vleermuissoorten (Bron: Zoogdiervereniging)
Terwijl gewone dwergvleermuizen een redelijk eenvoudig roepje hebben, zingen ruige dwergvleermuizen vanuit hun boomholte, of vanonder een dakpan best een complex lied. Het bestaat meestal uit drie delen: "tjoetjoetjoetjoe….tsjiep…..tjutjutjioe", soms gevolgd door een zangerig en herhaald "djuuudjiedjoe".
Mannen rosse vleermuizen kennen eigenlijk twee soorten liedjes in de paartijd. Het eerste is een monotone langgerekte werfroep (als een duikboot) en is kenmerkend voor de balts. Zodra er dan een andere rosse vleermuis in de buurt komt, schakelt hij over op oorverdovende en zeer variabele trillers en toonladdertjes. Ook de normaal fluisterstille grootoorvleermuis kan er in de paartijd flink op los bulderen.
Voor Nederlandse vleermuisonderzoekers is het meestal pas na oktober optredende baltsgedrag van de tweekleurige vleermuis een soort van heilige graal. Het aantal waarnemingen van deze zeldzame vleermuis neemt in Nederland toe, maar zijn baltsroep is hier nog maar één keer met zekerheid gehoord. Waarschijnlijk een kwestie van tijd en volharding.
Tekst: Erik Korsten & Glenn Lelieveld, Zoogdiervereniging
Foto: Erik Korsten (leadfoto: baltsende rosse vleermuis)
Film: Zoogdiervereniging, met foto's van Erik Korsten en geluiden van Erik Korsten, Marc vd Valk en Ingemar Ahlén