De nacht zindert van de vleermuisliefde
ZoogdierverenigingWist je dat vleermuizen zich in het donker oriënteren met behulp van echo’s? Ze maken met hun stembanden korte piepjes en luisteren of dit geluid terugkaatst (echo’s) van objecten en insecten in de ruimte om hen heen. Zo kunnen ze prooien 'zien'. De toonhoogte is zo hoog (ultrasoon) dat wij ze niet of nauwelijks kunnen horen.
Zinderende liefde
Vleermuizen gebruiken hun stembanden en oren niet alleen voor oriëntatie, maar ook om onderling te communiceren. Dat doen ze op allerlei momenten, maar het meest duidelijk in de nazomer- en herfst. Dan is het voor veel vleermuizen in Nederland paartijd en twitteren vooral de mannen er lustig op los.
Met lieve woordjes proberen ze vrouwtjes te lokken en met ferm geroep verjagen ze andere mannen uit het territorium. Deze baltsgeluiden liggen vaak net op onze gehoorgrens (12-25 kHz). Misschien heb je het geluk dat je deze korte tikjes of trillertjes kan horen. Met bepaalde speciale vleermuisdetectors kunnen we als onderzoeker de geluiden vertragen en beter begrijpen wat er bij balts voor een vleermuis te horen is. Dan blijkt dat vleermuizen de nacht vullen met zinderde vleermuisliefde…
Tjoetjoetjoetjoe – ieder zo zijn zang
Terwijl gewone dwergvleermuizen een redelijk eenvoudig roepje hebben, zingen ruige dwergvleermuizen vanuit hun verblijfplaats best een complex lied. Het bestaat meestal uit drie delen: 'tjoetjoetjoetjoe….tsjiep' en dan een hoger 'tjutjutjie', soms gevolgd door een zangerig en herhaald 'djuuudjiedjoe'.
Mannen rosse vleermuizen kennen eigenlijk twee soorten liedjes in de paartijd. Het eerste is een monotoon langgerekte werfroep (als de sonar van een duikboot) en is kenmerkend voor de balts. Daarmee zijn ze voor in de buurt vliegende vrouwtjes van grote afstand te horen. Zodra deze dichtbij komen, schakelt het mannetje over op een zang met zeer variabele trillers en toonladdertjes. Deze roepjes, en die van een aantal andere vleermuissoorten, zijn te horen in onderstaand filmpje.
Door de baltsgeluiden van vleermuizen tien keer te vertragen, hoor je dat vleermuizen ook voor elkaar 'zingen' (Samenstelling: Erik Korsten)
Meer wegen om een dame te verleiden
Bij dwergvleermuizen, de rosse vleermuis, de gewone grootoorvleermuis en ook tweekleurige vleermuis, proberen de mannetjes de vrouwtjes naar hun territorium en paarverblijfplaats te lokken. Daarvoor kiezen de mannetjes vaak een paarplaats op plekken waar veel vrouwtjes langskomen, op weg naar een winterverblijfplaats of overwinteringsgebied. Behalve de vrouwtjes vocaal te lokken, markeren mannetjes de paarplaats ook met een geurstof, afkomstig uit de in de paartijd sterk gezwollen 'buccale' klieren achter in hun mondhoeken (zie video).
Veel andere soorten vleermuizen, zoals de watervleermuis, de baardvleermuis en de franjestaart, doen dat anders. Deze vleermuizen verkennen in de nazomer de ondergrondse ruimtes waar ze willen gaan overwinteren (dit noemen we nazomerzwermen). Mannetjes en vrouwtjes komen dan vanaf grote afstanden bij elkaar. De ideale plek om te speeddaten, en in het winterverblijf of in de omgeving te paren.
Vleermuisonderzoeker Zomer Bruijn maakte dit unieke filmpje van hoe een rosse vleermuisman vrouwtjes probeert te lokken (Bron: Zomer Bruijn)
Nog veel te ontdekken
Er zijn ook soorten vleermuizen waarvan we nog niet precies weten hoe de mannen en vrouwen elkaar het hof maken. Bijvoorbeeld bij de laatvlieger. We wisten wel dat ook deze vleermuis in de nazomer paart, maar niet of de mannetjes een paarplaats hebben en baltsen, of ergens met de vrouwtjes zwermen. Dankzij het onderzoek van Jan Jeucken, die dag en nacht de laatvliegers in de Kerk in Castenray bespiedt, weten we sinds kort dat na de kraamtijd sommige mannetjeslaatvliegers de vrouwtjes in de kraamverblijfplaats opzoeken om te paren.
Uitgestelde bevruchting
Vleermuizen paren dus in de nazomer of herfst, maar het jong wordt pas geboren in de lente. Toch is de draagtijd maar enkele weken. Dat komt omdat na de paring het vrouwtje de zaadcellen van het mannetjes in haar baarmoeder de hele winter in leven houdt. Als na de winterslaap het vrouwtje weer voldoende vetreserves heeft opgebouwd, vindt in de lente de eisprong en de bevruchting plaats. Na circa vijf tot acht weken worden in de periode mei – juli de jongen geboren. Deze uitgestelde bevruchting kennen we bij zoogdieren alleen bij vleermuizen.
Tekst: Erik Korsten & Glenn Lelieveld, Zoogdiervereniging
Foto's: Erik Korsten (leadfoto rosse vleermuis); Jan Jeucken, Stichting De Laatvlieger
Video's: Erik Korsten; Zomer Bruijn