Liefhebber van de slaperdijk: de eerste gezenderde ruigpootbuizerd van Nederland

Nederland wordt elke winter bezocht door kleine aantallen individuen van een bijzondere roofvogelsoort: de ruigpootbuizerd. Het is een karakteristieke soort voor open landschappen die alleen maar in het hoge noorden broedt (Noorwegen, Zweden, Finland, Rusland). Omdat het aantal overwinterende ruigpootbuizerds in Nederland in de afgelopen jaren achteruitgegaan is, staat de soort op de Rode Lijst van overwinteraars. Dit heeft vermoedelijk onder meer met de daling van de hoeveelheid prooidieren (voornamelijk veldmuizen) in het agrarisch gebied te maken.

In Noord-Nederland overwinterende ruigpootbuizerds worden vaak aangetroffen op plekken met hoge dichtheiden veldmuizen, zoals op percelen met natuurmaatregelen (vogelakkers) of op bepaalde percelen gras of luzerne. Verder spelen ook slaperdijken, de oude, tegenwoordig in het binnenland liggende dijken in de Groningse en Friese kustregio, een belangrijke rol. Deze dijken zijn door extensief graslandbeheer vaak muizenrijk. Ook andere bedreigde muizeneters zoals kiekendieven en velduilen foerageren vaak op slaperdijken.

Ondanks hun cultuurhistorische waarde en de waarde die slaperdijken voor veel soorten hebben, krijgen deze lineaire landschapsstructuren op dit moment weinig aandacht in het Noord-Nederlandse natuur- en landschapsbeleid. Daardoor blijft hun potentie om de biodiversiteit binnen het agrarisch gebied te versterken grotendeels onbenut. Om de natuurlijke en landschappelijke waarde van slaperdijken te vergroten, is Werkgroep Grauwe Kiekendief in samenwerking met Landschapsbeheer Groningen begonnen met een door de Tides Foundation en het Bettie Wiegman Fonds gefinancierd project rond het natuurbeheer van slaperdijken. Dit project omvat naast het experimenteren met het beheer van de slaperdijken ook het zenderen van ruigpootbuizerds. Door een verbeterde kennis van hun ruimte- en habitatgebruik hopen wij uit te kunnen vinden hoe het slaperdijkbeheer geoptimaliseerd kan worden. Bovendien zijn wij ook geïnteresseerd in andere aspecten zoals de trekroutes en hun trouw aan wintergebieden. Hierover is tot dusverre nog weinig bekend, omdat in Europa nog niet eerder een ruigpootbuizerd met een satelliet- of GPS-zender werd uitgerust.

Dit voorjaar is het ons, na ettelijke onsuccesvolle maar leerzame pogingen, uiteindelijk gelukt de eerste ruigpootbuizerd te vangen en met een GPS-zender uit te rusten: een volwassen vrouwtje. Dit gebeurde op een slaperdijk in de buurt van Nieuwe Statenzijl in het uiterste noordoosten van Groningen, vlakbij de Duitse grens.

De zendergegevens van deze ene ruigpootbuizerd leverden in de eerste weken al waardevolle informatie op over het habitatgebruik in de winter: de home range van het vrouwtje wordt gekenmerkt door een beperkt gebied rondom een bijzonder ruig gedeelte van de slaperdijk. Zij bracht ongeveer 24 procent van haar tijd door op dit kleine stukje slaperdijk, en nog eens circa 25 procent op een belendend perceel luzerne. Ondanks dit sterk gefocuste ruimtegebruik maakte zij op meerdere dagen grote uitstapjes op de Dollardkwelder en naar het Duitse Rheiderland in het oosten, tot op acht kilometer afstand van haar kernleefgebied.

Op 1 april 2018, al tien dagen na het vangen, vertrok de gezenderde ruigpootbuizerd uit haar winterterritorium. Zij verliet Nederland in oostelijke richting en heeft sindsdien Duitsland, Polen en de Baltische statem doorvlogen, inclusief een zes dagen durende stopover in een beekdal in Noord-Litouwen. Momenteel bevindt ze zich vlakbij Sint-Petersburg. Blijkbaar heeft zij de Finse of Russische toendra als reisbestemming. Dit was anders dan verwacht, omdat volgens ringgevens het merendeel van de in Nederland overwinterende ruigpootbuizerds uit Scandinavië komt. Via Twitter en Facebook zullen wij onze volgers geregeld op de hoogte stellen van de voortgang van haar trek.

Wij hopen nog lange tijd data van haar te kunnen verzamelen. Bovendien zijn wij van plan om komende winter nog meer ruigpootbuizerds te zenderen om ons onderzoek op een fatsoenlijke steekproef te kunnen baseren, en aldus meer te begrijpen over de ecologie van de soort. Het uiteindelijke doel is om met gericht beheer het leefgebied aantrekkelijk te kunnen maken voor deze zeldzame wintergast.

Tekst: Tonio Schaub en Raymond Klaassen, Werkgroep Grauwe Kiekendief
Kaarten: Google, Werkgroep Grauwe Kiekendief
Infographic: Jan Faber, eNitials
Foto's: André Eijkenaar (leadfoto: ruigpootbuizerd); Ben Koks; Raymond Klaassen