Hoe gaat het met de Gelderse weidevogels?

Vorig jaar heeft bureau Van der Goes en Groot in opdracht van Staatsbosbeheer de reservaten Oosterwolde, Arkemheen en Putterpolder geïnventariseerd. De meeste andere weidevogelgebieden maken deel uit van het Netwerk Ecologische Monitoring. Bovendien tellen de collectieven agrarisch natuurbeheer weidevogels en schatten zij broedsucces en kuikenoverleving. Door combinatie van deze gegevens is een globaal beeld te geven van de stand van zaken.

Arkemheen en Putterpolder

De polder Arkemheen en de Putterpolder zijn het belangrijkste weidevogelgebied van Gelderland, met een totale oppervlakte van 1740 hectare. Hier is de afgelopen jaren veel gebeurd. Via een kavelruil heeft Staatsbosbeheer een aaneengesloten gebied gekregen van circa 250 hectare, dat nu een eigen waterhuishouding heeft met hoge waterstanden in het voorjaar. Verder zijn er door de agrarische natuurvereniging BAO enkele kleinere particuliere weidevogelreservaten gerealiseerd, waar onder andere plas-drasoevers op de percelen zijn ingericht. Daarnaast is er in de rest van de polder veel agrarisch natuurbeheer, gericht op weidevogels.

In het Staatsbosbeheerreservaat (in totaal 300 hectare) broedden in 2017 531 paar weidevogels van acht soorten: vooral grutto’s (178 paar), tureluurs (105 paar) en kieviten (187 paar), verder kleinere aantallen scholeksters, watersnippen, veldleeuweriken, graspiepers en gele kwikstaarten. Daarnaast flinke aantallen eenden, met name wilde eend, krakeend en slobeend. Deze aantallen wijken voor de meeste soorten niet veel af van de aantallen in de jaren 90. Alleen scholekster en veldleeuwerik zitten duidelijk onder dat niveau, en krakeend erboven. De weidevogeldichtheid ligt op zo'n 170 paartjes per 100 hectare. In de rest van de polder liggen de dichtheden lager. In totaal is daar ruim 1000 hectare geteld, waarvan 930 hectare één of andere vorm van agrarisch natuurbeheer kent. Hier broeden 613 paar weidevogels waarvan 166 paar grutto’s. Dat is dus ruim 60 paartjes per 100 hectare.

Oosterwolde

De polder Oosterwolde beslaat de noordpunt van Gelderland, ten noorden van Elburg. Hier ligt een Staatsbosbeheerreservaat van 250 hectare waar de waterhuishouding is afgestemd op kritische weidevogels. Ook ligt er een moerasstrook met onder andere riet en krabbescheer.

In dit reservaat zijn in 2017 142 paar weidevogels vastgesteld, waarvan 24 paar grutto’s. Verder kievit, wulp, tureluur, watersnip, graspieper, veldleeuwerik en gele kwikstaart. Dat zijn er ongeveer 60 per 100 hectare. De aantallen liggen in grote lijnen op hetzelfde niveau als in de jaren 90. Ook komen bijzondere moerasvogels voor zoals roerdomp, snor, zwarte stern en porseleinhoen. Verder ligt in de polder Oosterwolde en de aangrenzende polder Oldebroek nog zo’n 950 hectare agrarisch natuurbeheer, waarop nog 120 paar grutto’s broeden.

Nog 20 gebieden

Buiten deze gebieden zijn er in Gelderland nog 20 gebieden waar we proberen met agrarisch natuurbeheer weidevogelpopulaties veilig te stellen en te laten groeien. Deze gebieden liggen aan de Randmeerkust, langs de IJssel en in de Betuwe. Zij omvatten zo’n 4700 hectare waarvan 1350 onder een overeenkomst agrarisch natuurbeheer ligt. Hier broeden een kleine 1800 paar weidevogels waarvan 250 paar grutto’s. In het agrarisch natuurbeheer gelden overigens grutto, kievit, watersnip, wulp, scholekster, tureluur, slobeend en zomertaling als weidevogels.

Enkele procenten

Het gaat dus niet bepaald goed met de weidevogels in Gelderland.  Er zijn maar een paar natuurreservaten met een weidevogeldoelstelling. Slechts enkele procenten van het Gelders landbouwareaal herbergen nog weidevogels, en de dichtheden daar zijn laag. Het aantal broedparen grutto in Gelderland ligt al met al op hooguit enkele duizenden.

De agrarische natuurverenigingen en vrijwilligers doen hun best om de weidevogels te steunen. Het afgelopen jaar zijn bijna 6000 nesten beschermd. Maar legsels beschermen werkt alleen als er een goed mozaiek is van de verschillende beheervormen, zodat de vogels steeds voldoende voedsel en dekking hebben. De beheercollectieven werken daaraan, maar de ideale situatie is nog niet bereikt. In veel gebieden is het aandeel kruidenrijk grasland te laag of de kwaliteit onvoldoende en op veel tussenliggende percelen vindt normaal agrarisch beheer plaats. Verder is het biotoop te verbeteren door hier en daar percelen plas-dras te zetten. En met last-minute-beheer kan het maaien van een perceel waarop vogels broeden uitgesteld worden. Daarnaast is de predatie hoog, vooral in de gebieden die dicht bij de Veluwe liggen.

Actieplan akker- en weidevogels

In 2016 hebben de Gelderse landbouw- en natuurorganisaties een Actieplan akker- en weidevogels opgesteld. Gedeputeerde Jan Jacob van Dijk heeft dit actieplan in ontvangst genomen en geld beschikbaar gesteld voor de uitvoering. Het plan maakt extra inspanningen mogelijk. De collectieven kunnen nu extra maatregelen nemen ten behoeve van kievit en patrijs; deze soorten komen veelal voor in andere gebieden dan de nu begrensde weidevogelgebieden. De drie Gelderse collectieven leggen ook de laatste hand aan een predatieplan, waarin staat aangegeven welke mogelijkheden er zijn om predatie zoveel mogelijk te voorkomen. Verder hebben de Stichting Landschapsbeheer Gelderland en de collectieven gezamenlijk een drone aangeschaft die weidevogelnesten en kuikens kan opzoeken. Voordeel daarvan is dat er geen verstoring is door mensen die het veld ingaan. Afgelopen winter is er een achttal dronepiloten opgeleid.

Door de extra impuls via dit actieplan en de accentverschuiving van beschermen van nesten naar kuikenoverleving denken we dat we de juiste dingen doen om de weidevogelpopulaties te laten groeien. De collectieven en de vrijwilligers staan er in elk geval klaar voor!

Tekst: Willem Drok, Provincie Gelderland
Foto's: Piet Munsterman, Saxifraga (leadfoto: kievit); Van der Goes en Groot; Joerg Mager, Saxifraga; Nico van der Vliet