Weidevogels voelen zich weer thuis in de Zandbraak

Aan de westkust van het IJsselmeer, tussen Hoorn en Edam, ligt het poldergebied de Zeevang. Een laagveengebied dat voor de veenontginning nog een hoogveengebied was. Tussen 1775 en 1849 brak de Zuiderzee door de Zeevangdijk waardoor een 12 hectare groot meer ontstond: de Zandbraak. In 1866 is de Zandbraak drooggemalen.

De Zandbraak is uniek ten opzichte van de omringende gebieden. Tijdens de dijkdoorbraak is door het zeewater de bovenste laag veen weggeslagen. Onder deze veenlaag lag klei: het is daarom één van de weinige stukken in de veenpolder de Zeevang die een kleibodem hebben. Bovendien ligt het een stuk lager dan de omgeving.

Herinrichting van de Zeevang

Staatsbosbeheer heeft de Zandbraak overgenomen, nadat het anderhalve eeuw lang door boeren was gebruikt. In de Zandbraak was er door het intensieve agrarische gebruik niet veel ruimte overgebleven voor weidevogels. Daarom is het gebied in 2013 door Staatsbosbeheer en de provincie Noord-Holland meegenomen in een herinrichtingsproject: meer ruimte maken voor de weidevogels in de Zeevang. 

Eén van de doelen van de herinrichting was om de Zeevang geschikt te maken voor weidevogels; de Zandbraak is hier onderdeel van. In de gehele Zandbraak is het waterpeil verhoogd. Ook is er een klein meertje aangelegd en geschikt gemaakt voor weidevogels om voedsel in te kunnen vinden. Het heeft verschillende diepten, waardoor een verscheidenheid aan steltlopers en vissen hier terecht kan. Toegang voor deze vissen is aangelegd via een speciaal voor vissen passeerbaar gemaal: dit zorgt ook tegelijk voor de hoge waterstand in de Zandbraak.

Flora en fauna

Die herinrichting van de Zandbraak was in 2013. Sindsdien heeft een groot scala aan vogels dit gebied weer weten te vinden en komt er weer veel flora en fauna voor. Boswachter Ab van Dorp en stagiaire Nina Out hebben in september de soorten vissen en de vegetatie geïnventariseerd. Nina vertelt dat tijdens de aanleg van het meer verschillende vogelsoorten al de Zandbraak opzochten om in het ondiepe water te rusten en te foerageren. “In de jaren daarna zijn deze aantallen verder toegenomen. Inmiddels hoort de Zandbraak tot de vaste plekken waar slaapplaatstellingen worden gehouden. Alle vogelrichtlijnsoorten waarvoor de Zeevang als Natura 2000-gebied is aangewezen, zijn hier ook daadwerkelijk waargenomen. Hieronder vallen onder andere de kleine zwaan, goudplevier, kolgans, smient, kievit, grutto en wulp. Maar naast deze richtlijnsoorten zijn andere bijzondere soorten zoals de lepelaar, kemphaan, kluut, pijlstaart en de zomer- en wintertaling hier aangetroffen. In 2020 maakten zelfs flamingo’s gebruik van dit gebied om te rusten en te foerageren, terwijl ze door het ondiepe water van het kleine meertje waadden.”

Behalve rustende vogels, maakten ook broedende vogels steeds meer gebruik van de Zandbraak. Deze territoria zijn geïnventariseerd door Peter de Lange, lid van de vogelwerkgroep van de KNNV/Vereniging voor Veldbiologie afdeling Hoorn. In totaal zijn dit jaar maar liefst 73 territoria van broedvogels vastgesteld, waarbij de meeste territoria van de bekende weidevogels, de grutto en de kievit, waren. Dit is voor zo’n klein gebiedje een grote hoeveelheid; voor de inrichting broedden hier geen vogels. Broedvogels van de Rode Lijst zijn de grutto en de tureluur.

Nina vertelt dat sinds de herinrichting er ook meerdere keren is gekeken welke vissoorten hier voorkomen, onder meer door RAVON. “Van bittervoorn zijn uiteindelijk honderden exemplaren gevangen, naast tientallen tien- en driedoornige stekelbaarzen, rietvoorns, snoekbaarzen en karpers. Het nieuwe gemaal blijkt dus succesvol te zijn.”

“Ook voor verschillende soorten vegetatie is het gebied weer interessant. Zoals waterpeper, klein vlooienkruid, rode waterereprijs en op enkele plekken beekpunge en goudzuring. Deze soorten groeien langs de waterkant. Zeker klein vlooienkruid is een zeldzame plant en dit was dus een bijzondere waarneming.”

Natuur in de Zandbraak

“Tien jaar na de herinrichting kunnen we dus concluderen dat de natuurwaarde van De Zandbraak met een grote sprong vooruit is gegaan”, stelt Nina. “Het herinrichtingsproject is op lange termijn geslaagd en biedt een goede plek voor verschillende zeldzame en ook bedreigde soorten. We hopen dat ook in de komende tijd het aantal broedvogels, maar ook de andere flora en fauna, blijft toenemen.”  

Tekst en beeld: Staatsbosbeheer