Hollandse vleermuizen in Duitse bunkers: een succesvolle combinatie

In het Living Planet Report over de Zoute en Zilte Natuur in Nederland worden de ontwikkelingen van planten en dieren in de duinen uitgebreid besproken. De mens beïnvloedt het voorkomen van planten en dieren in de duinen al eeuwen lang, omdat duinen keer op keer op een andere manier worden gebruikt. Eerst voor het kweken van konijnen in warandes (besloten jachtterreinen), later voor het hoeden van vee, kleinschalige landbouw en waterwinning. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de duinen in gebruik voor kustverdediging met onder andere bunkers. Ruim zeventig jaar na het eindigen van de Tweede Wereldoorlog blijken deze bunkers zeer in trek bij vleermuizen.

Vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) zijn in de vastelandsduinen van Zuid- en Noord-Holland op strategische locaties uitgebreide bunkercomplexen aangelegd. Deze complexen waren bedoeld als verdediging tegen aanvallers vanaf de Noordzee. Tussen 1960 en 1980 zijn veel bunkers dichtgemetseld of onder het zand geschoven, om zo de sporen van de bezetting uit te wissen. Verschillende bunkers zijn zelfs opgeblazen vanuit de gedachte dat bunkers niet in de natuur thuishoorden. Andere bunkers verdwenen vanzelf onder het stuivende zand of werden actief volgestort met zand en puin. Vanaf eind jaren zeventig werden er echter overwinterende vleermuizen in de bunkers gevonden, waaronder zelfs winterslapende meervleermuizen (Myotis dasycneme). Deze soort was tot dan toe alleen bekend uit de mergelgroeves in Limburg. Door actief beleid en een goede bescherming door terreinbeheerders (Staatsbosbeheer, Waternet, Dunea, PWN, Natuurmonumenten, Zuid-Hollands Landschap en het Rijksvastgoedbedrijf) zijn in de loop van jaren vele bunkercomplexen ingericht en geschikt gemaakt als paar- en winterverblijfplaats voor vleermuizen. Het voor mensen afsluiten van deze bunkers in de periode van 1 augustus tot 15 mei zorgt ervoor dat de vleermuizen ongestoord kunnen overwinteren.

Meijendel en Berkheide

In de Natura 2000 gebieden Meijendel en Berkheide overwinteren tegenwoordig bijna 450 tot 500 meervleermuizen in bunkers. Dit is zeventig procent van het aantal getelde meervleermuizen in Nederland tijdens de winter: hiermee behoren deze gebieden tot de belangrijkste overwinteringsgebieden van de meervleermuis in Nederland.

Uit onderzoek is gebleken (pdf 1,7 MB) dat de meervleermuizen die in Meijendel en Berkheide overwinteren, ‘s-zomers in het ‘Groene Hart’ leven. In het najaar vliegen de dieren via allerlei waterwegen, bomenrijen en andere lijnvormige elementen richting de duinen om te overwinteren. Langs deze routes posteren de mannetjes zich om tijdens de najaarsmigratie te proberen met zoveel mogelijk vrouwtjes te paren (pdf 317 KB). De voortplanting gaat door tot in de winter: regelmatig worden in de winterverblijven parende dieren aangetroffen.

Aantrekkelijk zomerleefgebied

Naast een hele belangrijke functie als overwinteringsgebied voor meervleermuizen, zijn de duinen ook een zeer aantrekkelijk zomerleefgebied voor andere soorten vleermuizen. De combinatie van enerzijds insectenrijke duinen met vele plassen en kanalen, en anderzijds landgoederen met oude bossen aan de binnenduinrand, vormen een ideaal habitat voor boombewonende vleermuizen. Onderzoek in de Amsterdamse Waterleidingduinen heeft aangetoond dat in de zomer ongeveer 200 watervleermuizen (Myotis daubentonii) heen en weer vliegen tussen het duingebied en de koloniebomen op de nabije landgoederen. De laatste jaren worden ook steeds meer overwinterende baardvleermuizen (Myotis mystacinus) in de duinen geteld. Het is echter onduidelijk of deze toename het gevolg is van een daadwerkelijke groei van de populatie door instroom vanuit verblijven buiten de duinen, of doordat de gehele populatie groeit.

Lees meer over de ontwikkelingen van planten en dieren in de duinen in het Living Planet Report over de Zoute en Zilte Natuur in Nederland.

Tekst: Maurice La Haye, Zoogdiervereniging en Tom van der Meij, CBS
Foto's: Rob Koelman; Anne-Jifke Haarsma
Grafiek: Zoogdiervereniging / NEM Meetnet Wintertellingen