Burgers aan de slag met groen in woonomgeving

De meerderheid van de wereldbevolking leeft in steeds grotere steden. Door de toenemende wateroverlast en hitte door klimaatverandering neemt de druk op stedelijk groen steeds verder toe. Tegelijkertijd is de participatiesamenleving niet alleen in Nederland, maar ook in veel andere landen sterk in opkomst, waarbij overheden de verantwoordelijkheid voor groen steeds meer neerleggen bij bedrijven en burgers.

In een internationale wetenschappelijke review bespreken Arjen Buijs van Wageningen Universiteit en collega’s de bijdrage van actieve burgers aan een leefbare en veerkrachtige stad. Onder andere op basis van voorbeelden van 16 Europese steden concluderen de onderzoekers dat de bijdrage van burgers een meer prominente rol krijgt in het gemeentelijk beleid. Dit leidt tot meer inclusieve vormen van sturing, ook wel ‘mozaïek governance’ genoemd. Arjen Buijs: “In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt is er geen behoefte aan een terugtredende overheid, maar aan een veranderende overheid, met grotere openheid voor en verbinden van het mozaïek aan netwerken van actieve burgers.”

Deze mozaïek governance is onderdeel van een Doe-Het-Zelf democratie, en bestaat uit een meer bescheiden en faciliterende overheid die aansluit bij maatschappelijke initiatieven. Mozaïek governance houdt rekening met de grote diversiteit in burgergroepen, maar ook met de diversiteit in groene ruimte in een stad. “De gemeente kan dan niet langer volstaan met één soort beleid voor de gehele stad,” zegt Arjen Buijs. “Beleid wordt een mozaïek van samenwerkingsvormen tussen overheden en maatschappelijke organisaties. Dit biedt mogelijkheden om de kracht van beide werelden te combineren. Actieve burgers leveren innovatieve ideeën, energie en lokale betrokkenheid, handen en hoofden om het werk te doen, sociale cohesie in sociaal sterke en sociaal minder sterke wijken. Zij zorgen er bovenal voor dat het groen aansluit bij lokale wensen.”

Actieve burgers ervaren soms echter ook knelpunten. In de continuïteit van vrijwilligers bijvoorbeeld, of in het vinden van geld of expertise voor het ontwikkelen van hoogwaardig groen of in de aandacht voor de natuurwaarde van het groen en het belang van de verbinding met andere ecologisch waardevolle groengebieden. Door de context-specifieke vorm van samenwerking in mozaïek governance kunnen overheden met hun jarenlange ervaring en overkoepelende visie een grote, maar vooral flexibele rol spelen om dergelijke obstakels op te ruimen. Gemeentelijk beleid bestaat dan uit een gereedschapskist van flexibele instrumenten, ingebed in een brede visie op stedelijk groen.

De onderzoekers presenteren in hun studie, die gepubliceerd is in Current Opinion in Environmental Sustainability, drie voorbeelden waar burgerinitiatieven met succes hebben bijgedragen aan stedelijke planning en beheer. In Amsterdam heeft De Ruige Hof een 13 hectare groot verruigd gebied 30 jaar lang beschermd tegen verstedelijking. Door actief beheer is het een biodiversiteits-hotspot geworden met recreatieve functies voor de kwetsbare wijk Amsterdam Zuid-Oost. In Malmö, Zweden, zijn burgers in een stadsuitbreidingswijk aan de slag gegaan met mobiele vormen van stadslandbouw die meebewegen met de groei van de wijk. Hierbij is lokale werkgelegenheid ontstaan en is de leefbaarheid van de wijk in opbouw vergroot. In Edinburgh, UK, beheert een lokale groep burgers onder de naam Granton Community Gardeners 10 tuinen op gemeentelijke grond. De groep produceert gezond voedsel, geeft voorlichting over biologisch tuinieren en gezond voedsel en beheert een alternatieve voedselbank voor de meest kwetsbare groepen. De deelnemers hebben een grote variatie in etnische achtergrond. Ook door het actief uitwisselen van culturele gewoontes met het kweken en bereiden van voedsel, draagt deze groep sterk bij aan culturele integratie in de wijk.

Arjen Buijs: “Overheden moeten een benadering vinden waarbij niet alleen ruimte is voor de diversiteit in kennis, ervaring en hulpbronnen van de verschillende betrokken actoren, maar ook voor de grote diversiteit in schaal, soorten groen en lokale betekenissen van de groene ruimte. Dit betekent hard werken.”

Tekst: Wageningen University & Research
Foto's: Ciell, Wikimedia Commons CC BY-SA 2.5 (leadfoto: Park Sonsbeek, Arnhem); Matthew Kowal, Wikimedia Commons CC BY-SA 4.0