Puzzelen met P en Ca op droge heide

Herstelbare schade?

Plaggen van heidebodems is de afgelopen decennia op grote schaal toegepast om de effecten van vermesting door stikstofrijke neerslag tegen te gaan. De maatregel is zeer effectief tegen vergrassing en voert inderdaad stikstof (N) af, maar heeft een groot nadeel: het verwijderd ook fosfaat (P) en andere elementen uit de bodem. Aangezien de beschikbaarheid van P en elementen zoals kalium (K) veel langzamer toeneemt dan de aanvoer van stikstof, treedt er jarenlang een scheve balans op tussen deze elementen. Daarnaast is plaggen geen oplossing voor bodemverzuring, wat ook leidt tot een afname van veel buffer- en voedingsstoffen. De vraag is of schade aan de bodemchemie te herstellen is door P en bufferstoffen aan te vullen.

Experiment

Uit een veldexperiment in het kader van OBN (pdf; 10,8 MB) blijkt dat het toevoegen van kalk (tegen verzuring) en P helpt om de soortenrijkdom te herstellen. Op proefvlakken in het Nationaal Park De Hoge Veluwe waar zowel kalk als P werd toegevoegd na plaggen, keerden meer soorten planten terug dan waar alleen werd geplagd en ook meer dan waar alleen P óf alleen kalk werd gebruikt. Hierbij ging het niet alleen om enkele ruderale soorten; ook typische heischrale soorten deden het beter bij de gecombineerde gift. Voor de kieming en vestiging van deze planten is dus zowel een te zure bodem als een lage beschikbaarheid van P een probleem.

Krekels

Het voeren van heide waar P was toegevoegd aan veldkrekels had een licht positief effect op het voortplantingssucces. Dit effect was evenwel veel kleiner dan in eerdere experimenten op de nog veel armere heidebodems in Zuid-Nederland. Echter, heide waar is bekalkt bleek te leiden tot een lagere reproductie én tot meer kannibalisme bij veldkrekels. Waarom de voedselkwaliteit van heide afneemt bij bekalking is nog niet duidelijk. Mogelijk maakt de plant meer antivraatstoffen aan óf de extra kalkgift zit de opname van andere sporenelementen in de weg, die met kalk evenmin worden toegevoegd.

Beheerder in het nauw

Twee weken terug bogen heidebeheerders en onderzoekers zich tijdens een veldwerkplaats op De Hoge Veluwe over deze ingewikkelde materie, en vooral over de positie van de beheerder. Want terwijl de druk om stikstof af te voeren is toegenomen sinds de invoering van de PAS (Programmatische Aanpak Stikstof), bepleitten onderzoekers juist meer terughoudendheid naar aanleiding van de recente onderzoeken. Een langzamere afvoer van stikstof door maatregelen als branden en begrazen, en daarmee het behoud van (oude) heidebodems, lijkt voor de langere termijn de meest wijze keuze te zijn. Daarnaast wordt onderzocht of bufferstoffen in de vorm van langzamer verwerende gesteentemineralen (‘steenmeel’) bruikbaar zijn tegen verzuring. Dit steenmeel maakt naast calcium ook andere elementen weer langzaam beschikbaar voor het heidesysteem.

Tekst: Marijn Nijssen & Joost Vogels, Stichting Bargerveen
Foto's: Konstantijn Kok (leadfoto: droge heide); Cora de Leeuw