Hoe koekjes, zeep en crème onze trekvogels kunnen helpen

Veel mensen smeren zich ermee in. Of eten het ongemerkt in een koekje. Shea-boter. Ik zag het laatst op visite nog op het pak Verkade-chocoladekoekjes, of kijk zelf eens op het etiket van uw huidcrème of zeep. Het zit er misschien wel in! Denk op zo’n moment van insmeren of smullen maar eens aan Burkina Faso. Want daar komt veel Shea-boter vandaan. Of denk aan Burkina als je een gekraagde roodstaart of gele kwikstaart ziet, die overwinteren daar. Ik zag de trekvogels nog gewoon rondvliegen in Burkina, net alsof ze niet op het punt van vertrek stonden. Om duizenden kilometers later op te duiken in een dorp, bos of weiland bij u in de buurt…

Vrouwengroepen leveren aan internationale markt

In het Nationale park Kaboré Tambi in het wat nattere zuiden van Burkina Faso sprak ik met vrouwen die de veelgevraagde Shea-boter produceren. Ze maken de boter van noten van de Vitellaria paradoxa-boom.

Voor de vrouwengroepen in Kaboré Tambi is de ondersteuning van onze BirdLife partner NATURAMA essentieel. NATURAMA zorgt voor technische kennis en voor algehele ondersteuning van de groep. Daarom kunnen ze nu makkelijker kredieten krijgen, bij de lokale bank bijvoorbeeld, en hebben ze betere machines voor de productie van Shea-boter. Die dingen samen zorgen ervoor dat de vrouwen ook aan de internationale markt kunnen leveren.

Die noten komen van bomen waar geld mee te verdienen valt. Dus… je ziet er een groene zee? Helaas, dat is niet het geval. Ook bij het Kaboré Tambi-park is het landschap sterk gedegradeerd door intensivering en uitbreiding van de landbouw. Alleen de oude Shea-bomen zijn blijven staan. Behalve dan bij de boeren die met NATURAMA samenwerken aan natuurlijke verjonging van inheemse bomen. Daar zie je veel meer boomsoorten en jonge boompjes opkomen. Die bomen zijn van levensbelang voor vogels om in te foerageren en rusten. En voor de mensen leveren ze het broodnodige brandhout, veevoer, compost én ook producten om te verkopen zoals soumbala (van de Parkia boom). Soumbala is een lekker goedje voor door de rijst en ook nog voedzaam, een nationale lekkernij.

Shea-onderzoek

Die soortenrijkdom aan inheemse bomen in Burkina is om nóg een reden waarschijnlijk essentieel. De insecten die erdoor worden aangetrokken, spelen vermoedelijk een grote rol bij de bestuiving van de Shea-boom. Een goede bestuiving geeft een grotere opbrengst en dat is belangrijk voor de inkomsten van de lokale vrouwengroepen.

De Shea-boom zelf is overigens niet zo interessant voor trekvogels, die zitten juist in de andere boomsoorten, zo toonde onderzoek aan. Er is nog meer onderzoek nodig, maar een herstel van de landschappen met meerdere boomsoorten kan enorme kansen bieden. Voor vogels én voor mensen.

Aan deze horizon gloort lang niet alleen hoop… De regio krijgt meer en meer te maken met grootschalige landopkopers: speculanten, maar ook industriële agro-business die alle bomen omhakken en voor de exportmarkt produceren. Wat dat betekent voor de lokale mensen, bomen en vogels die ik in Kaboré Tambi zag, daar probeer ik even niet aan te denken

Nieuwe ovens helpen de vogels

Vogelbescherming werkt al meer dan tien jaar intensief samen met NATURAMA. Zo hebben we samen het ‘Living on the Edge’ project uitgevoerd. En zoeken we nu dat in 2015 afgelopen is, naar een nieuwe uitdaging.

NATURAMA is bij uitstek een organisatie die vogels en mensen dichter bij elkaar brengt. Bij Lac Higa, in de wat drogere Sahel-zone, zag ik hoe dat in zijn werk gaat. Lac Higa en de bossavanne daaromheen heeft een Ramsar-beschermingsstatus en is essentieel voor de overwinterende trekvogels, zoals de gekraagde roodstaart en verschillende watervogels. Maar door begrazing, intensivering en uitbreiding van de landbouw, gaat het niet goed met de bossavanne. Steeds meer bomen verdwijnen en de soortenrijkdom gaat snel achteruit. Daar hebben zowel de mensen als de vogels last van.

Een oude mevrouw, die in het project een verbeterde oven voor het roken van de vis heeft gekregen, vertelde hoe geweldig blij ze daar mee was. Ze deed het idee op tijdens een uitwisseling met een ander projectgebied van NATURAMA helemaal aan de andere kant van het land. Het brandhoutgebruik is enorm gedaald, wat haar en de andere vrouwen in het dorp veel geld en tijd bespaart. Minder houtgebruik is natuurlijk ook goed om de bomen in de omgeving te sparen. Haar oude oven stond er nog maar daar, vertelde ze met een grote lach, wilde ze niet eens meer naar kijken.

Tekst: Danielle van Ooijen, Vogelbescherming Nederland
Foto's: Landschapsbeheer Friesland (leadfoto: gekraagde roodstaart); Bernd de Bruijn; J.M. Garg; Danielle van Oijen