Wandelend kwalletje mogelijk meer aanwezig in Zeeuwse Delta

Er is nog geen Nederlandse naam voorgesteld voor Eleutheria dichotoma, een zeer klein kwalletje met een bijzondere eigenschap: in plaats van te zwemmen, zoals de meeste kwallen doen, verplaatst het zich wandelend op tentakels door de wierzone. De meer bekende kwallen zijn niet alleen groter maar zijn bijna allemaal ook goede zwemmers. Door pulserende bewegingen met de parapluvormige schijf, verplaatsen ze zich vrij door het water. Eleutheria dichotoma bezit echter geen goed ontwikkelde schijf en kan daardoor ook niet zwemmen. Dit kwalletje heeft echter meestal 5 of 6 tot maximaal 14 tentakels die aan de uiteinden tweevoudig vertakt zijn. Deze tweevoudige vertakking vinden we ook terug in de soortnaam: dichotoma. Het kwalletje heeft dus 10 of 12 tot maximaal zelfs 28 bolvormige voetjes die het gebruikt om zich wandelend in de wierzone te verplaatsen. Dit is de voorkeurlocatie waar het zich ophoudt en voedsel verzamelt. Dat voedsel vangt het met de netelcellen die in de bolvormige voetjes zitten. Hoewel ze vrij snel kunnen bewegen lijken ze geen grote afstanden af te leggen.

Eleutheria dichotoma heeft een centraal lichaam dat niet groter is dan ongeveer een halve millimeter. De totale diameter van het kwalletje met uitgestrekte tentakels is dan ook niet meer dan enkele millimeters. Die afmeting maakt het een lastige soort om naar op zoek te gaan. En hierdoor wordt het door sportduikers zeker ook nooit in het veld, onder water, waargenomen. In november 2005 werd het eerste Nederlandse wandelende kwalletje in de Oosterschelde aangetroffen. De laatste jaren zijn door Marianne Ligthart bij onderzoek van verzamelde Zeeuwse wiermonsters herhaaldelijk wandelende kwalletjes aangetroffen. Deze waarnemingen geven aan dat de soort tenminste nu veel meer aanwezig is dan tot recent werd aangenomen. We weten te weinig van dit kwalletje af om te kunnen concluderen of de opkomst in de Nederlandse kustwateren mogelijk te maken heeft met klimaatverandering.

Wereldwijd komen niet meer dan enkele tientallen soorten wandelende kwalletjes voor. In de Europese kustwateren zijn tenminste vier soorten aanwezig. Eleutheria dichotoma is, voor zover bekend, waarschijnlijk de enige soort wandelende kwal in de Nederlandse kustwateren. Het diertje is in 1842 voor het eerst wetenschappelijk beschreven. Het is een klein, maar ook wel robuust zeediertje. Het kan goed overleven in zuurstofarm zeewater en in relatief warm zeewater, tot 30 graden. Dat warme zeewater kan ’s zomers in ondiepe getijdenpoeltjes aanwezig zijn. Daar zou je dit kwalletje in de aanwezige wieren kunnen aantreffen. De soort is onder andere bekend van de Zuid-Franse Mediterrane kust, de Zwarte Zee en de zuidwestelijke Britse kust. Maar ook op de kust van Nieuw-Zuid-Wales in Australië zijn in 2005 grote aantallen van Eleutheria dichotoma aangetroffen. Op sommige plaatsen werden ze daar met een dichtheid tot 50 exemplaren per vierkante centimeter aangetroffen. Moleculair onderzoek heeft aangetoond dat deze Australische populatie waarschijnlijk ontstaan is uit dieren die via de scheepvaart uit Europa daar terecht zijn gekomen.

Tekst: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON
Foto’s: Marianne Ligthart (leadfoto: Wandelend kwalletje Eleutheria dichotoma)