Zeldzame Mergelmier verovert Sint-Pietersberg

Zeldzame soort

De Mergelmier (Lasius alienus) is een zeer zeldzame soort in Zuid-Limburg. Tot 2004 was de soort alleen bekend van de Bemelerberg. Tijdens onderzoek naar effecten van begrazing in het Popelmondedal, de zuidhelling van de Sint-Pietersberg bij Maastricht, zijn in 2015 door Stichting Bargerveen ook effecten op mieren onderzocht. Groot was de verrassing toen tijdens de determinaties van de vangsten deze winter meerdere Mergelmieren werden vastgesteld. Deze soort ontbrak geheel in de intensieve monitoring van het Popelmondedal in 2006 en met uitzondering van een niet-bevestigde vangst uit 2012 is deze typische kalkgraslandsoort nooit eerder gemeld van de Sint-Pietersberg.

Veel warmte nodig

De Mergelmier leeft in Europa altijd op droge, warme plekken zoals rotsen, korte graslanden en open plekken en randen van droge eikenbossen. De reden dat de soort veel warmte nodig heeft, is dat er maar weinig tijd zit tussen het starten van een nest en de bruidsvlucht in juli en augustus. Alleen met hoge temperaturen kunnen zich op tijd genoeg werksters en nieuwe koninginnen ontwikkelen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de soort hier aan de noordrand van haar verspreidingsgebied alleen voorkomt in schrale graslanden op zuidhellingen.

Het is aannemelijk dat de soort altijd al op de Sint-Pietersberg heeft gezeten maar alleen in lage dichtheden op specifieke plekjes. Aangezien de Mergelmier bij eerdere bemonsteringen in het Popelmondedal niet is aangetroffen, lijkt het er sterk op dat deze uitbreiding een gevolg is van het maai- en begrazingsbeheer dat Natuurmonumenten uitvoert om de voedselarme, soortenrijke graslanden te herstellen.

Lastige soort

Het exacte verspreidingsgebied van de Mergelmier in Europa is overigens nog slecht bekend, vooral omdat er in de taxonomie van Lasius-soorten recent verschuivingen zijn geweest. Pas in 1999 bleek de mierensoort die als Lasius alienus in de boeken stond, eigenlijk drie verschillende mierensoorten te betreffen. De Mergelmier (L. alienus) onderscheidt zich op details: op het eerste antennelid staan geen opstaande haartjes, geen of slechts één opstaande haar op de buitenkant van de achterscheen en maximaal drie haren tussen stigma en klieropening op het achterlijf. De soort is bij ons alleen lokaal uit Zuid-Limburg bekend, alle andere vangsten bleken bij controle de nauw verwante Buntgrasmier (L. psammophilus) te betreffen. De derde soort (L. paralienus) komt niet in Nederland voor.

Tekst: Marijn Nijssen & Remco Versluijs, Stichting Bargerveen
Foto's: Marijn Nijssen, Stichting Bargerveen (leadfoto: kalkgrasland Sint-Pietersberg); AntWeb.org