Verdwenen bijensoort bij steilrand op Sallandse Heuvelrug

Bericht uitgegeven door EIS Kenniscentrum Insecten & Natuurmonumenten op [publicatiedatum]

Na een ogenschijnlijke afwezigheid van bijna 40 jaar, is de gele tubebij weer in Nederland gezien. Op de Sallandse Heuvelrug is deze als verdwenen beschouwde soort waargenomen. Spectaculair, zeker omdat de soort nooit eerder in Overijssel is gevonden en vroeger vooral in Noord-Brabant en Limburg voorkwam.

De Sprengenberg is onderdeel van de Sallandse heuvelrug en in beheer bij Natuurmonumenten. In de afgelopen tien jaar zijn op de Sprengenberg een flink aantal kleinschalige maatregelen uitgevoerd voor specifieke heidesoorten. Naast enkele ‘traditionele’ plagplekken zijn diverse steilrandjes aangelegd voor graafbijen en -wespen en andere insecten, teneinde deze dieren meer nestgelegenheid te bieden. EIS Kenniscentrum Insecten onderzocht dit jaar enkele van deze steilranden. Tot onze grote verbazing werd op één van deze steilrandjes een vrouwtje gele tubebij (Stelis signata) aangetroffen. Deze soort was sinds 1977 niet meer in Nederland aangetroffen!

De gele tubebij is een broedparasiet die parasiteert bij de kleine harsbij (Anthidiellum strigatum). Deze harsbij maakt nestjes van plantenvezels vermengd met hars van naaldbomen. Het nest ziet eruit als een soort omgekeerde flesvormige coconnetjes en wordt tegen een boomstam of plantenstengel aan gelegd. Het is mogelijk dat een kleine harsbij een of meer nestjes heeft gemaakt aan de stengels van de struikheide naast de steilrand, want hier kan nu veel zonlicht de stengels bereiken. De tubebij legt haar eitjes in de harsbijnesten en de uitgekomen larve vreet de voedselvoorraad en het eitje van de harsbij op. Het volgende seizoen komt er dan een tubebij uit het nest in plaats van een harsbij.

Insecten hebben het moeilijk op de heide. Door grootschalige luchtvervuiling van met name stikstof is de balans in het heidesysteem verstoord. Door de toevoeging van voedingsstoffen is het natuurlijk evenwicht in de bodem en daarmee in de planten ernstig verstoord, waardoor ze voor veel insecten minder geschikt zijn geworden en deze dieren achteruit gaan. Ook de soorten hoger in de voedselketen krijgen hierdoor een voedselprobleem met als resultaat dat heidesoorten aan het verdwijnen zijn. De steilranden helpen om de achteruitgang af te remmen, maar om de heide echt gezond te maken zijn grootschalige veranderingen van landgebruik nodig.

Overigens werden er vele andere soorten waargenomen bij de steilranden, die zeker in de dichtbegroeide heide elders in het terrein vrijwel niet kunnen voorkomen. Het is door speciale maatregelen dus gelukt iets voor de wilde bijen en andere insecten in het terrein te doen, met de komst van de gele tubebij als spectaculairste resultaat.

Tekst: John Smit, Jan Smit & Jinze Noordijk, EIS Kenniscentrum Insecten & www.bestuivers.nl en Daan Vreugdenhil, Natuurmonumenten
Foto’s: Jinze Noordijk; Johann-Christoph Kornmilch, Aculeata.de; Dick Belgers