Veel eikels aan de bomen, record aantal zwijnen in 2016 verwacht

Bericht uitgegeven door Natuurlijk! Fauna-Advies en De Natuurkalender [land] op [publicatiedatum]

De zomer- en wintereiken, ook wel inlandse eiken genoemd, hangen dit jaar vol met eikels. Op de Veluwe is sprake van een redelijke mast, maar eiken in het cultuurlandschap en in de stad koersen af op een volmast of zelfs extreme volmast. Opvallend is dat de beuk voor het eerst sinds 1990 voor het derde jaar op rij beukennootjes draagt. Door de vanaf 2013 goede voedselsituatie voor wilde zwijnen lijkt 2016 een recordjaar te worden wat betreft het aantal wilde zwijnen. Deze verwachting wordt verder versterkt door de waarnemingen van volop pasgeboren biggetjes in augustus.

Overal in het land beginnen nu de eerste eikels van de bomen te vallen en op veel plaatsen zijn dat er veel. De eikels die nu vallen zijn vooral eikels waar wat mee is, waar bijvoorbeeld een wormpje in zit. Veruit het grootste deel van de eikels zit nog aan de bomen en zal pas de komende weken naar beneden vallen. Door de aanwezigheid van voldoende vocht en goede temperaturen groeien de eikels nog sterk. Opvallend aan de inlandse eik is dat vrijwel elke eik vruchten draagt, zelfs de piepjonge eikjes. Uit de jaarlijkse inventarisatie van de mastsituatie eind mei op de Veluwe door de Vereniging Wildbeheer Veluwe blijkt dat er dit jaar zo’n 3 miljoen kilo eikels in het Veluwse bos- en natuurgebied geproduceerd wordt. Dit is een gemiddelde mast. Deze inschatting lijkt aan de voorzichtige kant. Er is wel een verschil met de eiken buiten de Veluwe, in het cultuurlandschap en in de stad, die hangen tjokvol met vruchten. Daar kunnen we spreken van een volmast of zelfs een extreme volmast, de hoogste categorie. Takken buigen al helemaal door onder het gewicht van het grote aantal eikels. Aan sommige vruchtsteeltjes zitten wel 6 eikels. Wat precies het verschil tussen de bosgebieden en daarbuiten verklaart is niet bekend. Maar overal gaan er veel vallen.

Drie opeenvolgende jaren beukennootjes
De Amerikaanse eik heeft dit jaar weinig mast (van de bloei van 2014). De eikels die aan de bomen zitten zijn wel opvallend groot. Dit voorjaar bloeiden de Amerikaanse eiken vrijwel allemaal gelijktijdig tijdens een late nachtvorst. Blad en bloesem is vrijwel overal bevroren. Dit betekent dat er volgend jaar nauwelijks Amerikaanse eikels zijn. Inlandse eiken en beuken dragen hetzelfde jaar waarin ze bloeien. Die late nachtvorst heeft geen groot negatief effect gehad voor de inheemse eiken en beuken. Misschien zijn deze beter aangepast.

De beuk heeft dit jaar met een schatting van ruim 400 duizend kilo beukennootjes op de Veluwe een redelijke mast. Dit is beduidend minder dan de ruim 2 miljoen kilo die maximaal mogelijk is. Toch is het een bijzonder jaar voor de beuk omdat hij voor het eerst drie jaar achter elkaar beukennootjes produceert. Dat is voor het eerst in de 25-jarige meetreeks. Normaal gesproken hangen er na een jaar met beukennootjes het jaar erop geen beukennootjes aan de boom. Het kwam maar twee keer voor dat er twee jaar achter elkaar beukennootjes geproduceerd werden (1992/1993 en 2006/2007).

Veel wilde zwijnen
De eerste massale val van beukennootjes in september maakt een deel van de zeugen bronstig waardoor er in dit soort jaren al in december en januari biggetjes verschijnen. Er zijn overigens momenteel over de hele Veluwe opvallen veel jonge biggetjes in augustus geboren bij zowel de volwassen als de jonge zwijnen (zwijnen geboren in 2014 en nu iets meer dan een jaar oud). Op zich is er altijd wel aanwas van de populatie rond deze tijd maar nu wordt het overal op de Veluwe gemeld. Doordat er nu zo’n 4 miljoen kilo aan eikels en beukennootjes te vinden is, kunnen ze als de eikels massaal beginnen te vallen binnen een uur 5 a 6 kilo vruchten eten. Ze worden onzichtbaar omdat ze zich niet hoeven te verplaatsen om aan voldoende voedsel te komen. In de zomermaanden wanneer er voornamelijk gras is zijn ze wel 16 uur in de weer om voldoende energie binnen te krijgen. Dan zijn zwijnen overal zichtbaar. Veel zwijnen hadden het afgelopen zomer slecht. Nu is slecht in enkele weken tijd veranderd in goed. De melkproductie van de zeugen komt hierdoor ook op gang wat de overlevingskansen van die laat geboren biggen sterk vergroot. Alle factoren tezamen zorgen er voor dat de wilde zwijnenpopulatie zich sterk uitbreidt. Het is zelfs waarschijnlijk dat er volgend jaar meer wilde zwijnen zullen zijn dan in het recordjaar 2008. Dit geldt niet alleen voor de Veluwe, maar voor geheel Noordwest-Europa.

Einde augustus leveren alle grasmatten veel dierlijk voedsel. Je ziet overal wroetplekken ontstaan. Doordat eikels veel looizuur bevatten hebben de wilde zwijnen extra behoefte aan dierlijke eiwitten. Ze gaan dan op zoek naar wormen en larven van langpootmuggen en er blijft geen vierkante meter niet-omgewoeld.

Krachtvoer
Die eikels en beukennoten vormen een ongekende hoeveelheid krachtvoer. Niet alleen voor zwijnen maar ook voor muizen, reeën, edelherten, damherten, houtduiven, karpers, wilde eenden, Vlaamse gaaien etc, etc, etc. Een goed zwijnenjaar is ook een goed muizenjaar en een goed muizenjaar betekent het daaropvolgende voorjaar goede overlevingskansen van jonge boommarters en de jongen van bosuilen. Zo profiteert een hele keten van dieren van die overdaad aan energie.

Eikels die onder de moederboom terecht komen kunnen eigenlijk niet groot worden, de concurrentie is te groot. Maar de natuur zit wonderlijk in elkaar. De Vlaamse gaaien zijn gek op eikels. Je ziet ze nu overal naar eikenbomen vliegen, daar stoppen ze hun krop vol met eikels en vliegen weer weg naar een geheime plek om ze te verstoppen. Maar een deel van hun wintervoorraad weten ze niet terug te vinden. Zo zorgen zij ervoor dat eikels op plekken terecht komen waar ze als alles meezit wel tot een volwassen boom kunnen uitgroeien. Ook muizen leggen hele voorraadkamers aan. Wilde zwijnen weten dat ook. Als de eikels op beginnen te raken plunderen zij een deel. Het punt dat de eikels op beginnen te raken is daardoor goed zichtbaar. Ineens blijken er overal zwijnen te zijn die grote gaten in de bosbodem maken en ze moeten weer de hele nacht voedsel zoeken om hun kostje bij elkaar te scharrelen. De goede periode slaat daarmee opeens weer om in een slechte periode. Dit ritme zal nooit veranderen.

Tekst: Gerrit Jan Spek, Natuurlijk! Fauna Advies en Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University
Foto's: Gerrit-Jan Spek; Rudmer Zwerver, Saxifraga