Zuidelijke brandnetel, een mediterrane verrassing

Bericht uitgegeven door FLORON [land] op [publicatiedatum]

In 2014 is voor het eerst verwildering van een mediterrane brandnetel in Nederland waargenomen: de Zuidelijke brandnetel dook op bij Venray en in Amsterdam. Deze nieuweling is dit jaar al op twee nieuwe locaties aangetroffen: een andere plek in Amsterdam en op Texel. Waarschijnlijk valt ze op nog meer plaatsen te ontdekken. Hoogste tijd dus om deze zuidelijke brandnetel nader voor te stellen.

Verspreiding
Zuidelijke brandnetel (Urtica membranacea) is een plant met een Mediterraan-Atlantische verspreiding. Oorspronkelijk kwam zij voor in het gehele Middellandse Zeegebied en in de kustgebieden van de Atlantische Oceaan van Portugal tot in Bretagne. In 2011 werd het eerste geval van verwildering bij onze zuiderburen vastgesteld. In 2014 volgde Nederland, met vondsten bij Venray en in Amsterdam. En dit jaar zijn er waarnemingen op nieuwe plekken uit Amsterdam en Texel.

De Zuidelijke brandnetel was in 2008 en 2012 al wel als ‘onkruid’ bij kuipplanten in tuincentra gevonden. Het is dan ook waarschijnlijk dat de soort als verstekeling is meegelift met uit Zuid Europa ingevoerde kuipplanten. Tot nu toe is de plant voornamelijk in het stedelijk gebied waargenomen. Het relatief milde stadsklimaat en de relatief zachte winters van de afgelopen jaren hebben er mogelijk aan bijgedragen dat deze warmte minnende soort zich buiten haar oorspronkelijke verspreidingsgebied heeft kunnen vestigen.

Verschillen met andere brandnetels
In Nederland komen twee inheemse brandnetelsoorten voor: Kleine- en Grote brandnetel. Het zijn onopvallend groen bloeiende planten. Ze kunnen door de aanwezigheid van brandharen bij aanraking venijnig branden. De Zuidelijk brandnetel “brandt” minder venijnig dan de andere twee, maar gelukkig kun je deze soort ook herkennen zonder je er aan te branden.

Zuidelijke brandnetel onderscheidt zich van Grote brandnetel doordat zij éénhuizig is: één plant draagt zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen. Grote brandnetel is tweehuizig: de planten hebben óf alleen mannelijke óf alleen vrouwelijke bloemen. Zuidelijke brandnetel is bovendien éénjarig en heeft een penwortel die makkelijk uit de grond te trekken is. Grote brandnetel is overblijvend en heeft lange kruipende wortelstokken.

Zuidelijke brandnetel is net als Kleine brandnetel zowel éénhuizig als éénjarig. Zuidelijke brandnetel is goed te herkennen doordat de mannelijke en vrouwelijke bloemen in aparte éénslachtige bloeiwijzen geplaatst zijn. De bovenste bloeiwijzen zijn geheel mannelijk, langwerpig en voor de bloei vaak opvallend paars gekleurd. Deze meestal als staarten afhangende, smalle mannelijke bloeiwijzen zijn dan ook het eerste wat opvalt. De kortere onderste bloeiwijzen bestaan geheel uit vrouwelijke bloemen. Bij Kleine brandnetel bevat elke bloeiwijze zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen. Een ander verschil zijn de steunblaadjes aan de bladvoet van de tegenoverstaande bladen; bij Zuidelijke brandnetel staan er op elke knoop maar twee steunblaadjes terwijl Kleine brandnetel er vier heeft. Heel specifiek voor Zuidelijke brandnetel is de afgeplatte, vliezig gerande as van de mannelijke bloeiwijze.

Kansrijke plekken
Zuidelijke brandnetel heeft een voorkeur voor voedselrijke, warme plekken, aan de voet van muren, tussen straatstenen en stoeptegels of in geveltuintjes. Ook voedselrijke, verstoorde plekken waar tuinafval is gestort zijn kansrijk. De tot nu toe bekende vindplaatsen liggen ongeveer op de lijn Venray-Utrecht-Amsterdam-Texel. Naar verwachting zal de soort inmiddels in meer steden en dorpen, in ieder geval ten zuidwesten van deze lijn, voor kunnen komen. De omstandigheden zijn nu ideaal om haar te spotten. Dus mocht u bij een bezoekje aan de stad brandnetels tegenkomen, bekijk die dan eens wat aandachtiger. En als u dan een Zuidelijke brandnetel heeft gezien, voer uw waarneming dan, liefst met foto, in op één van de portals verspreidingsatlas, waarneming.nl of telmee.nl. Op die manier kunnen we de verspreiding van de soort goed in kaart brengen.

Meer lezen: in het januari nummer van Kijk op Exoten staat een uitgebreid portret van Zuidelijke brandnetel. Op Verspreidingsatlas is de actuele verspreiding zichtbaar en zijn nog meer foto’s te zien.

Tekst: Ruud Beringen, Edwin Dijkhuis en Baudewijn Odé, FLORON
Foto's: Baudewijn Odé