10 keer meer schadelijke suzuki-fruitvliegen in bosranden

Bericht uitgegeven door Biocontrole Onderzoek en Advies en De Natuurkalender, Wageningen University [land] op [publicatiedatum]

In fruitvliegvallen in bosranden werden dit jaar 10 keer meer schadelijke suzuki-fruitvliegen aangetroffen in vergelijking met 2013 en 100 keer meer dan in 2012. Naast bekende aantastingen in kersen, pruimen, rode bessen, aardbeien en druiven blijken ze ook veelvuldig op wild fruit te zitten waaronder bramen, vlierbessen en vogelkers en in bessen van diverse tuinsoorten. Er wordt gevreesd dat grootschalige aantasting in de toekomst gevolgen gaat hebben voor allerlei dieren die afhankelijk zijn van deze fruitsoorten, zoals veel vogelsoorten. Er is dringend behoefte aan natuurlijke bestrijding. Voor het eerst is op film vastgelegd hoe insectenparasitaire nematoden de larven, poppen en volwassen fruitvliegen succesvol parasiteren. Dit biedt kansen voor een milieuvriendelijke bestrijding van de suzuki-fruitvlieg. Het publiek kan ook een rol spelen bij het voorkomen van verdere verspreiding.

In 2012 werd de voor de fruitteelt zeer schadelijke suzuki-fruitvlieg (Drosophila suzukii) voor het eerst in Nederland aangetroffen. In tegenstelling tot de gewone fruitvlieg tasten deze fruitvliegen gaaf fruit aan. In Europa komt de suzuki-fruitvlieg inmiddels in veel landen voor en zorgt voor grote economische schade, onder andere in diverse wijnbouwstreken in Europa. Enkele wijnboeren in Frankrijk hebben dit jaar 80% oogstverlies moeten incasseren. Ook in Nederland berichtte Herman Helsen / PPO Fruit op 5 augustus 2014 over aantastingen, onder andere in kersen, pruimen, rode bessen en aardbeien. Later volgde bericht over aantasting in de druiven in Nederland.

De aantallen suzuki-fruitvliegen nemen zeer sterk toe. In 11 fruitvliegvallen die verspreid door het land in bosranden werden geplaatst bleek dat in 2014 3252 fruitvliegen werden aangetroffen. Dit waren er 10 keer zo veel als in 2013 en zelfs 100 keer zo veel als in 2012 toen er maar 32 exemplaren werden geteld. De weersomstandigheden waren afgelopen jaar ideaal. De suzuki-fruitvlieg heeft een voorkeur voor gematigde temperaturen. Temperaturen boven de 30 graden hebben ze niet graag. De ideale temperatuur voor hun ontwikkeling is 20 tot 25˚C. Juist in de periode van de rijping van vele (wilde) fruitsoorten was het de ideale temperatuur en vochtig. De weeromslag in augustus creëerde zeer gunstige omstandigheden voor deze zeer schadelijke fruitvliegen.

Nederland een paradijs
Nederland is een paradijs voor de suzuki-fruitvlieg door het zeer grote aanbod aan waardplanten. De lijst met waardplanten is immens. De suzuki-fruitvlieg komt voor in vrijwel alle soorten zacht fruit maar ook allerlei sierbessen die veelal in tuinen van particulieren te vinden zijn. Er zijn meldingen van de suzuki-fruitvlieg in bessen van de broodboom (Aucuba japonica), laurierkes (Prunus lauruscerasus), ribes, bergthee (gaultheria’s), sierkersen, rozenbottels, de storaxboom (Styrax japonicus) en in Zuid-Japan zijn ze ontdekt in de bloemen van Camelia’s. Appels die beschadigd zijn door de fruitmot, wespen, etc. kunnen ook worden aangetast door de suzuki-fruitvlieg. Daarnaast is bekend dat ze cherry-tomaten en beschadigde tomaten kunnen aantasten. In 2011 zijn aantastingen in vruchten van de oranje nachtschade (Solanum luteum) ontdekt in Spanje. Ook voeden suzuki-fruitvliegen zich met sappen van bloedende eiken.

Gevolgen voor vogels
In de Nederlandse natuur is er voor de suzuki-fruitvlieg ook veel te halen aangezien er veel wild fruit beschikbaar is, zoals vlierbessen, vogelkers, wilde bramen en diverse andere soorten. Deze vruchten zijn een belangrijke voedselbron voor veel dieren in herfst en winter. Het is nog volkomen onduidelijk wat de gevolgen van zware aantasting van deze wilde vruchten gaan betekenen voor de voedselbeschikbaarheid. Gezien de enorme oogstverliezen in de commerciële fruitsector is er reden tot zorg.

Suzuki-fruitvlieg gevangen in bomen op 20 meter hoogte
De zeer sterke uitbreiding en grootschalige aanwezigheid van de suzuki-fruitvlieg in tuinen en natuur geeft aan dat de populatie die zich ontwikkelt in de bossen zich ook naar de kwekerijen kan verplaatsen en daar voor grote economische schade zorgen en zodoende vele fruittelers in de problemen kan brengen. Dit beeld zien wij in diverse landen in Europa. Niet alleen fruittelers ervaren de problemen, maar ook kwekerijen die sierbessen verkopen. Om fruitvliegen uit kwekerijen te weren kan worden gewerkt met netten van beperkte hoogte. Op dit moment monitoren we met een aantal bedrijven de vluchten van de suzuki-fruitvlieg. Terra Nostra, Brand Boomverzorging en Timmerman Groenvoorziening hebben valletjes op verschillende hoogtes opgehangen. De eerste vangsten op 20 meter hoog zijn inmiddels binnen. De lage netten blijken daarmee niet altijd voldoende effectief. Het is daarnaast bekend dat de fruitvliegjes ook met windstromingen kunnen meekomen. De maximale hoogte waarop ze vliegen is nog niet bekend. Wel dat ze ook voorkomen in landen op 2000 meter boven de zeespiegel. Ander onderzoek toont dat ze zich binnen 1 jaar 1400 kilometer kunnen verplaatsen, al dan niet via de handel of natuurlijke migratie.

Hulp van natuurlijke vijanden
Gezien de zeer grote economische belangen is er dringend behoefte aan effectieve en milieuvriendelijke bestrijding van de suzuki-fruitvlieg. Omdat ze ook in de natuur voorkomen zullen ook natuurlijke vijanden een belangrijke rol moeten spelen om de populatie te beheersen. Een specifiek natuurlijke vijand voor de suzuki-fruitvlieg is nog niet aangetroffen in Nederland. Er komen wel sluipwespen voor die larven en poppen van fruitvliegen parasiteren. Ook zijn er parasitaire mijten die zich te goed kunnen doen aan de vliegen. In deze tijd van het jaar zien we veel roofvliegjes zoals Coenosia’s, maar ook strontvliegjes (Scathophaga) die fruitvliegen, waaronder de suzuki-fruitvlieg, eten (zie filmpje). Er zijn roofwantsen die de larven en eitjes aanprikken. Hiernaar wordt in diverse landen nog onderzoek naar gedaan. Zwaluwen en andere insectenetende vogels zouden ook een rol kunnen vervullen in de bestrijding van de suzuki-fruitvlieg. In de VS is een oproep gedaan om de aanwezigheid van insectenetende vogels te stimuleren en ook kippen uit te zetten.

Innovatie in de beheersing: Nematoden
Dit jaar zijn proeven gestart met insectenparasitaire nematoden om de suzuki-fruitvlieg te bestrijden op liggend fruit en fruit dat niet meer wordt geoogst. De voorlopige resultaten van de praktijkproeven zijn veelbelovend. In proeven is gebleken dat een van de nematoden in staat was om de poppen en volwassen vliegen te parasiteren. Dat is zeer bijzonder te noemen. Voor het eerst is het parasiteren van de suzuki-fruitvlieg door nematoden vastgelegd op film. In 2015 zullen de proeven worden voortgezet.

Een belangrijk voordeel van nematoden ten opzichte van chemische middelen is dat de fruitvliegen geen resistentie ontwikkelen en de nematoden geen residuen in de omgeving achterlaten. Daarnaast kunnen ze afgewisseld worden met de huidige toegelaten middelen. In ieder geval is er een natuurlijke vijand bij gekomen.

Voorbereiding op de winter
De ontwikkeling van ei tot vlieg is sterk afhankelijk van de temperatuur: 8 tot 25 dagen. Vrouwtjes zijn na 1 à 2 dagen geslachtsrijp. Het vrouwtje van de suzuki-fruitvlieg kan tussen de 200 en bijna 600 eitjes produceren. Gemiddeld groeien 380 eitjes uit tot larven en fruitvliegen. Met de zeer hoge temperaturen deze herfst gaat de voortplanting nog door. Op dit moment vliegen veel suzuki-fruitvliegen rond, de meerderheid hiervan zijn mannetjes. De vrouwtjes gaan overwinteren in bevruchte toestand. Op dit moment zoeken ze naar allerlei suikers die ze als voedsel kunnen gebruiken en ook suikers die ze kunnen opslaan om de winter door te komen. Daarnaast kunnen eitjes die in de vrouwtjes zitten in de winter door hun lichaam worden opgenomen als voedsel om de winter door te komen. Ze kunnen sperma opslaan dat ze in het voorjaar kunnen gebruiken zodra er fruit beschikbaar is voor de ei-afzet. Zolang het nog niet vriest en er voldoende wild fruit voorhanden is zullen de suzuki-fruitvliegen zich blijven vermenigvuldigen. Ze kunnen een koude winter gewoon overleven maar kunnen absoluut niet tegen een thermische shock. Als de winter snel invalt en ze niet hebben kunnen acclimatiseren sterven veel volwassen vliegen. Een goede strenge winter zou daarom een grote bijdrage leveren aan de sterfte van de suzuki-fruitvlieg.

Wat kunt u doen?
Aangezien aantasting van fruit niet direct zichtbaar is geven we de volgende tips:

• Doe zacht fruit direct in de koelkast. Dat voorkomt dat eventuele eitjes uitkomen.
• Aangetast fruit niet zo maar weggooien in de groene container, tuin, natuur of openbare vuilnisbakken. De suzuki-fruitvlieg kan alsnog de ontwikkeling voltooien en zich verder verspreiden. Aangetast fruit kan het beste in een plastic zak worden afgesloten. Deze een paar uur in de vriezer doen, zodat de suzuki-fruitvlieg doodgaat. Hierna kan de inhoud op de composthoop worden gegooid. Ze kunnen ook in een goed afgesloten plastic zak in de grijscontainer worden gegooid, maar deze actie is minder milieuvriendelijk.
• Laat geen rottend fruit aan de planten hangen indien de suzuki-fruitvlieg in uw tuin/boomgaard voorkomt.
• Stimuleer de aanwezigheid van insectenetende vogels, zoals zwaluwen, winterkoninkjes, mezen.
• Vang zoveel mogelijk fruitvliegjes. Het wegvangen van elk bevrucht vrouwtje scheelt volgend jaar minstens 300 fruitvliegjes. Je kunt ze met een zelfgemaakt valletje vangen, maar er zijn ook commerciële valletjes in de handel. Surf op fruitvliegval Drosophila suzukii.

Hoe herken je een aantasting van de suzuki-fruitvlieg?
Of fruit is aangetast door de suzuki-fruitvlieg is niet direct te herkennen. De vrouwtjes hebben een sterk gekartelde legboor die hen in staat stelt om in de vrucht te boren en zo de eitjes vaak diep in de vrucht af te zetten. Soms zijn er aan de buitenkant van de vrucht met een loep draadjes te zien, die aan de dieper afgezette eitjes vast zitten. Daarna ontstaan er deukjes net onder de schil omdat de larven vrij oppervlakkig zitten. Later gaan ze dieper in het vruchtvlees. Naarmate de larven groter worden begint het rottingsproces. Dat is te herkennen, ook aan fruit dat nog aan de planten hangt. Later ontstaan er gaatjes op plekken waar de larven naar buiten zijn gekomen om te verpoppen of door de vliegjes die uitvliegen. Poppen kunnen zowel binnen als buiten het fruit worden aangetroffen. Op het moment dat er gaatjes in het fruit ontstaan, treedt er secundaire schade op door andere fruitvliegen. Dan gaat het heel snel. Binnen 1 dag kan het vruchtvlees volledig verdwijnen.

Geen consequenties voor de smaak van aangetast fruit
Als het rottingsproces nog niet is ingetreden, heeft een aantasting van fruit door jonge larven en eitjes geen consequenties voor de smaak. Ingedeukte plekjes kunnen gewoon worden uitgesneden en het fruit kan gewoon worden gegeten. Fruitvliegjes leven verder alleen van fruit en/of suikers. Dat is de omgeving waarin ze leven. Ze vormen geen gevaar voor de volksgezondheid.

Mondiaal probleem
De suzuki-fruitvlieg is in 1916 voor het eerst ontdekt in Japan en in 1931 is deze soort voor het eerst beschreven door Matsumura. Deze fruitvlieg komt in diverse Aziatische landen voor zoals China, India, Korea, Thailand, Bangladesh. Later werd hij in Rusland aangetroffen. In 1980 dook de suzuki-fruitvlieg voor het eerst op in Oahu, Hawai. Sindsdien blijft hij zich fors uitbreiden. In Noord-Amerika en Europa zijn de eerste waarnemingen van 2008. In Zuid-Amerika komt hij sinds 2013 voor. Officieel is deze vlieg alleen nog maar in Brazilië en Uruguay vastgesteld. Langzamerhand dreigt deze fruitvlieg een mondiaal probleem te worden.

Tekst: Silvia Hellingman, Biocontrole Onderzoek en Advies en Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University
Foto’s en films: Silvia Hellingman