Nederlandse boerenzwaluwen hebben enorm overwinteringsgebied

Bericht uitgegeven door Vogelbescherming Nederland op [publicatiedatum]

Nederlandse boerenzwaluwen overwinteren sterk verspreid, zo blijkt uit onderzoek met geolocators (2011-2013). Onze ‘boertjes’ overwinterden van Centraal-Afrika tot helemaal in Botswana. Volgens trekvogelonderzoeker Raymond Klaassen (Vogeltrekstation) zijn er vrijwel geen vergelijkbare voorbeelden bekend van trekvogels die zo’n groot overwinteringsgebied hebben.

Zwaluwen uit dezelfde broedstal overwinterden meer dan duizend kilometer van elkaar, zo bleek uit de gegevens. Het merendeel van de gevolgde vogels bracht de winter door in Centraal-Afrika, in landen als Kameroen, Gabon, Democratische Republiek Congo en de Centraal-Afrikaanse Republiek. Een aantal zwaluwen reisde beduidend verder. Het verst vloog een vogel uit het Gelderse Culemborg, hij vloog helemaal door naar Botswana.

Sleutelgebied
Het feit dat Nederlandse boerenzwaluwen over vrijwel geheel Afrika ten zuiden van de Sahara uitwaaieren, maakt het een uitdaging om de soort ook in zijn overwinteringsgebied te beschermen. Het onderzoek gaf ook aanwijzingen voor sleutelgebieden tijdens de trek. Zo lijkt bijvoorbeeld West-Afrika (Togo, Benin, Sierra Leone, Liberia) erg belangrijk te zijn als foerageergebied tijdens de voorjaarstrek. Hier bereiden de boerenzwaluwen zich waarschijnlijk voor op het oversteken van de Sahara. Zonder goede omstandigheden in deze regio zou het oversteken van deze grote barrière problematisch kunnen zijn, met gevolgen voor het aantal boerenzwaluwen dat in Europa tot broeden komt.

Unieke onderzoekstechniek
In 2011 en 2012 zijn in totaal honderd boerenzwaluwen uitgerust met een geolocator. Dat is een zeer kleine datalogger ter grootte van een vingernagel, met een gewicht van circa 0,65 gram. Daardoor kunnen geolocators door relatief kleine trekvogels meegedragen worden. Geolocators registreren de lichtintensiteit over de tijd. Zo kan grofweg de positie bepaald worden. De boerenzwaluw is één van de eerste Nederlandse vogelsoorten die met deze techniek is gevolgd. Geolocators zijn geen zenders. Daarom moesten de met een logger uitgeruste vogels worden teruggevangen, zodat de geolocator kon worden verwijderd. Bij een kwart van de boerenzwaluwen is dat gelukt.

Geslaagd proefproject
De boerenzwaluw is een bekende en geliefde vogel van het boerenland, waar ze vooral in vee- en paardenstallen broedt. Deze trekvogel is van eind maart tot begin oktober in Europa te vinden; in de winter verblijven ze in Afrika. De soort staat op de Rode Lijst, omdat de aantallen boerenzwaluwen in Nederland in de periode 1960-2000 meer dan gehalveerd zijn. Het laatste decennium is de stand stabiel.

De kennis over trekgedrag en overwinteringslocaties van de boerenzwaluw is door het onderzoek vergroot, al staan er nog de nodige vragen open. Al met al een geslaagd proefproject volgens de vrijwillige ringers, Vogeltrekstation (NIOO-KNAW), Stichting Hirundo en financier Vogelbescherming Nederland.

Tekst: Raymond Klaassen, Vogeltrekstation; Jouke Altenburg, Vogelbescherming Nederland; Bennie van den Brink, Stichting Hirundo
Foto's: Jouke Altenburg; Hans Peeters